Saga - 2016, Qupperneq 118

Several descriptions of the fidla occur in 18th and 19th century sources
although not, unfortunately, in any great detail; however, they define
the fidla as a bowed instrument with one or two strings stretched over
a hollow case. Towards the close of the 19th century the instrument
appears to have become entirely obsolete.31
Þekktasta lýsingin á fiðlu er líklega viðlagið: „Hrosshár í streingjum
og holað innan tré, eigi átti’ hann fiðlúngur meira fé.“32 en eina þá
gleggstu er að finna í bók Helga Sigurðssonar frá 1891, um rímna-
hætti, þar sem hann segir frá þeim bragarhætti sem kallaður hefur
verið fiðlulag.33 Helgi skrifar:
Fiðlur, þessi einföldu, ófullkomnu hljóðfæri, munu nú, að eg ætla, vera,
sem fleira gamalt, undir lok liðnar í landinu, og fáir því vita, hvernig
þær voru að gerðinni, nema ef væru elztu menn. Því skal hér lítið eitt
nánara minnzt á þær, þótt rit þetta ekki hnígi að söng eða hljóðfærum.
… Fiðlur voru vanalega styttri og víðari en langspil, sem enn sjást
menjar af, en höfðu ekki neitt bogið útskot sem þau í víðari endann.
Þær höfðu 2 strengi, festa á lyklum í annan endann en látúnsnöglum í
hinn, og nótnastokk undir strengjunum. Bogi með taglhársstreng fylgdi
með. Á strengina og bogastrenginn var borin myrra, þegar spilað var á
fiðluna. Á hana voru spiluð flest íslenzk lög, eptir því sem þau þá voru
höfð. Fiðlur þessar sá eg í ungdómi mínum (á árunum 1820−30), en hef
ekki séð þær síðan.34
Fiðlur eru einnig nefndar í þjóðsögum svo sem sögnum af Fiðlu-
Birni, sem átti að hafa verið uppi á 16. öld og verið afburðagóður
rósa þorsteinsdóttir116
31 Helga Jóhannsdóttir, „The Fidla of Iceland“, From Bone Pipe and Cattle Horn to
Fiddle and Psaltery. Folk Music Instruments from Denmark, Finland, Iceland,
Norway and Sweden (kaupmannahöfn: Musikhistorisk Museum 1972), bls. 27–
31, hér bls. 27.
32 SÁM. AM 433 fol. undir ‘fiðlungur’, hér vitnað í Íslenzkar gátur, skemtanir, viki-
vakar og þulur II, bls. 269.
33 Bragarhátturinn fiðlulag er svokallað úrkast en verður að vera „optast eða ætíð
án lausaorða“, segir Helgi. Hann telur líklegt að Árni Böðvarsson (1713−1776)
sé höfundur bragarháttarins en það stenst ekki þar sem hann finnst í Háttalykli
Þorláks Guðbrandssonar (1672–1707) í handritum. Helgi bætir síðan við: „Þessi
lög hafa víst verið ein af hinum gömlu vikivaka lögum, er sungin voru eða
spiluð, líklega á fiðlur, við hina gömlu, íslenzku þjóðdansa, vikivakana.“ Helgi
Sigurðsson, Safn til bragfræði íslenzkra rímna að fornu og nýju (Reykjavík: Ísa -
foldar prentsmiðja 1891), bls. 240.
34 Sama heimild.
Saga haust 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:12 Page 116