Saga - 2016, Síða 189

lítið hafa starfað“ (Íslandssaga i-r, 3. útg. 1995, bls. 178). efast má um
að ósýnilega félagið teldist verðskulda færslu í alfræðiriti sem verið
væri að semja núna en eltingaleikur höfundar við ýmiskonar sér -
visku af þessu tagi veitir bókinni þó sérstakan og oft heillandi blæ.
Um ýmis blöð á 19. öld er tekið fram að þau hafi verið stofnuð til
höfuðs Þjóðólfi Jóns Guðmundssonar. Má segja að þar skíni sjónar-
horn höfundar að einhverju leyti í gegn því að Jón var hans helsta
viðfangsefni sem sagnfræðings og hann stóð með sínum manni.
efnisval í alfræðiritið tók einnig mið af þeim fræðilegu álitamálum
sem voru efst á baugi þegar það var samið og þeirri Íslandssögu sem
fest var í sessi í yfirlitsritinu Sögu Íslands. Það var þannig tímanna
tákn að ekkert var fjallað um Íslendingasögur en sérstakar færslur
voru yfir Íslendingabók, Landnámabók, Sturlunga sögu og fleiri slíkar
heimildir. Fræðimenn voru búnir að missa trúna á Íslendinga sög urn -
ar sem frásagnarheimildir og enn ekki byrjaðir að rannsaka þær sem
leifar um samfélag, gildi og hugarfar 12.−14. aldar. Úr þessu hefur
ekki verið bætt í seinni útgáfum en í 4. útgáfu voru þó settar inn stutt-
ar færslur með grunnupplýsingum um einstakar Íslendingasögur.
Hvaða gagn var svo af Íslandssögu a-ö? Í fyrsta lagi mætti halda
því fram að í þessu uppflettiriti komi fram ný heildarsýn á Íslands -
sögu, afurð rannsókna eftirstríðsáranna. Hún er að einhverju leyti
svipuð þeirri sýn sem kemur fram í verkinu Saga Íslands, sem hafið
var að gefa út á sama tíma (1. bindi kom út 1974, sama ár og fyrra
bindi Íslandssögu a-ö) en tók hins vegar 42 ár í útgáfu því að loka-
bindið kom ekki út fyrr en haustið 2016. Þarafleiðandi mætti ætla að
þessi sýn birtist með heildstæðari hætti í uppflettiritinu en yfirlits-
sögunni. Þessi sögusýn mótaðist af því að menntaðir sagnfræðingar
voru farnir að skrifa söguna í stað lögfræðinga og stjórnmálamanna.
Þeir höfðu víðari sýn á samfélagið en hafði verið ráðandi í Íslands -
söguritun þar sem stjórnmálasagan var ríkjandi. Margir þeirra voru
einnig mótaðir af marxískum áherslum á sögu alþýðu og stéttabar-
áttunnar. Alls þessa sér stað í Íslandssögu a-ö. Þar er fjallað um sögu
einstaka verkalýðsfélaga og stjórn málasamtaka verkafólks en einnig
um alls konar atvinnustarfsemi.
Sem uppflettirit er Íslandssaga a-ö yfirgripsmikil og mjög vandað
til verka. Alfræðibókin er til marks um yfirburðaþekkingu höfund-
arins á smáu sem stóru innan Íslandssögunnar en einnig um vand-
virkni hans og nákvæmni. Umfram allt er hún fágætt rit að því leyti
að hún gagnast bæði forvitnum skólabörnum og menntuðum
sagnfræðingum sem þurfa að muna staðreyndir Íslandssögunnar.
þrjátíu ára stríðið sem vannst 187
Saga haust 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:12 Page 187