Saga - 2016, Page 193

fjórar: uppskafningu, lágkúru, ruglandi og skalla. Michel Foucault er líka
nefndur til leiks en þessir þrír Frakkar eiga allir sammerkt að gjalda varhug
við innbyggðum og forhönnuðum stýringum á sjálfinu. Að það sem við
nefnum sjálf og teljum alfarið okkar kunni að vera leppað af ópersónulegum
öflum sem skýri og stýri að einhverju leyti hegðun okkar og nesti okkur
með staðlað gildismat. eða eins og Michel Foucault kemst að orði í
Fornleifafræði þekkingarinnar:
„Spyrjið mig ekki hver ég sé og biðjið mig ekki um að vera ævinlega sá
sami: þannig hugsar bara þjóðskráin sem hefur með vegabréfin okkar að
gera. en við frábiðjum okkur afskipti hennar þegar við erum að skrifa.“
(Michel Foucault, L´archéologie du savoir (Paris: Gallimard 1969), bls. 28).
kameljónið Þórbergur hefði vísast sagt ókei við þessu.
en auk þess að stofna til óvæntra kynna gleymir Soffía ekki að endur -
nýja þau hin gömlu. Að óreyndu hefði maður haldið að nú, þegar Bréf til
Láru er komið á tíræðisaldur, væru öll kurl komin til grafar og fátt nýtt um
verkið að segja. en jafnframt því að halda til haga hinni kunnu viðtökusögu
eykur Soffía enn við og finnur óvænta fleti. Til dæmis, þegar Þórbergur
segist hafa fundið hinum frægu óléttueinkennum sínum stað í lækningabók
Jónassens, tekur Soffía hann á orðinu og flettir upp í nefndu verki og hvað
kemur á daginn? Þar er ekki að finna staf um meðgöngu og fæðingu. enn
eina ferðina er Þórbergur staðinn að skáldskap! (bls. 72).
eftirtektarverð er sömuleiðis yfirferð hennar um efni íslenskra blaða og
tímarita um það bil sem Þórbergur kom til Reykjavíkur í byrjun aldarinnar
og má ætla að hann hafi handleikið á skólabaslárunum, þegar blöð og
tímarit voru lesin upp til agna: Túrgenev, Dostojevskíj, Tolstoj, Gorkí, Dick -
ens, Goethe, Schiller, Heine, Maupassant, Zola, edgar Allan Poe, Walt Whit -
man, Nietzsche, Bergson … hafa samkvæmt því getað farið um hug og
hendur Þórbergs unga (bls. 98).
Sérlega áhugaverður er samanburður á Bréfi til Láru og Heine. Soffía
rifjar upp rannsókn eysteins Þorvaldssonar bókmenntafræðings á skyld -
leika Das Buch Le Grand eftir Heine og Bréfs til Láru, eða með orðum ey -
steins: textinn „sé settur fram í fyndnum spjalltóni í formi sendibréfa til
ímyndaðrar konu“ og Soffía upplýsir um nafnið á viðtakandanum: Lára
(bls. 100).
Það er með aðföng eins bókmenntaverks að þau geta verið svo marg-
háttuð og margslungin að líkindin sem Soffía dregur af straumvatni eru sér-
lega viðeigandi (bls. 103). Áin rennur um fjölbreytilegasta landslag og tekur
á vegferð sinni við aðstreymi frá ótal þverám, lækjum og sytrum, að
ógleymdri blessaðri ofankomunni. Þannig gefst meðal annars tilefni til
fróðlegs samanburðar á verki James Boswell (1740−1795) um Samuel John -
son og ævisögu Þórbergs um Árna prófast Þórarinsson sem þarf ekki að
réttlætast af öðru en því að Þórbergur nefnir Boswell á einum stað sem bók-
menntalegt viðmið (bls. 260).
ritdómar 191
Saga haust 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:12 Page 191