Sjálfsbjörg - 01.07.1978, Blaðsíða 32

„ . . . sem mér kunnugt, að ekki muni
margir vera á landinu, sem eigi geti lesið
og skrifað móðurmál sitt. Þetta er mátt-
ugur og dýrlegur hlutur . . .“
Þannig komst Pétur Palladius, Sjálands-
biskup að orði í bréfi til íslendinga árið
1546.
Þetta var svo máttugur og dýrlegur
hlutur, að hvorki Palladiusi biskupi né
öðrum kom til hugar að senda út hingað
danskar guðsorðabækur, sem á sama tíma
flæddu yfir Noreg og Færeyjar og vitan-
lega ekki án afleiðinga fyrir mál og menn-
ingu.
Um þetta leyti urðu mikil og merk tíma-
mót í íslenskri bókagerð: Prentlistin var
að nema hér land. Faðir prentlistarinnar,
Jón biskup Arason, fékk prentsmiðju til
Hóla um 1530. Það er til marks um duttl-
unga sögunnar, að ekki er vitað með vissu
hvenær þetta gerðist, en fyrsta bókin var
prentuð á Hólum fyrir 1535. Fyrsti prent-
arinn var sænskur prestur, Jón Matthías-
son, talinn lærður vel. Árið 1535 varð hann
prestur að Breiðabólsstað í Vesturhópi og
flutti prentsmiðjuna með sér þangað.
Fyrsta bókin, sem prentuð var, Breviarium
Holense, var handbók fyrir presta, á
latínu. Síðasta heila eintakið, sem vitað
er um, lenti í eigu Árna Magnússonar og
brann ásamt fleiri kjörgripum í Kaup-
mannahöfn 1728. Tvö blöð úr þessari
merku bók eru þó enn til — í Konungs-
bókhlöðu í Stokkhólmi. Þess má geta að
Norðmenn fengu ekki sína fyrstu prent-
smiðju fyrr en um 120 árum síðar en Is-
lendingar.
Allt fram að þessum tímamótum höfðu
fróðleiksfúsir Islendingar lært að lesa á
handrit. Af því leiddi að lestrar- og skrift-
arnám var í nánari tengslum en síðar varð.
Áður en pappírinn kom til sögunnar var
bókagerð alíslenskur iðnaður. Húsdýrin
lögðu til skinnið, „blekið“ fékkst úr jurta-
30 SJÁLFSBJÖRG