Sjálfsbjörg - 01.07.1978, Blaðsíða 33

og steinaríkinu og pennarnir frá fuglun-
um. En hverjir beittu pennunum?
Enginn veit hvenær bókagerð hófst á
íslandi. Ef til vill voru allra fyrstu land-
nemarnir læsir og skrifandi, þó engar sög-
ur fari af lestrar- og skriftarkunnáttu
Ingólfs Arnar- eða Björnólfssonar. —
„Norsku víkingarnir“ — landnemarnir eða
innrásarliðið — fundu „bækur írskar“ í
nýja landinu. Skrift er höfundi Völuspár
ekki framandi: „skáru á skíði“ stendur
þar. Gísli Súrsson gat „hripað orðsend-
ingu á miða“, ef á lá. Höfundur Egils-
sögu gerir ráð fyrir að Þorgerður Egils-
dóttir Skalla-Grímssonar hafi kunnað að
skrifa. Mætur maður og margfróður hef-
ur sagt eitthvað á þá leið, að „sér kæmi
ekki á óvart, þó Egill Skalla-Grímsson
hefði lært eins og eitt eða tvö orð í latínu,
á öllu þessu flandri sínu“, og svo má lengi
telja.
Islendingar hafa aldrei getað lifað af
brauði einu saman, án viðbits og viðbitið
hefur lengst af verið bœkur, enda sagt að
betra sé berfættum en bókarlausum og
blindur sé bókarlaus maður. Islendingar
hafa á öllum öldum orðið að vinna sér
og sínum til lífs, enda sagt að þeir eigi
ekki mat að fá, sem ekki nenni að vinna.
En þrátt fyrir allt hefur miklum tíma og
verðmætum verið varið til bókagerðar og
afköstin við skriftirnar verið með ólík-
indum. Sagt hefur verið, að á blómaskeiði
sagnaritunarinnar, sé engu líkara, en
annarhver maður hafi verið önnum kaf-
inn við skriftir og eru þá mörg handtök
ótalin. Þegar haft er í huga, að í Flateyjar-
bók eina fóru meira en 100 skinn, hlýtur
að vakna ljós grunur um hvílík óhemju
vinna hefur verið lögð í gerð hverrar
skinnbókar. Enn er þó ótalin vinna við
efnisöflun og úrvinnslu. Ætli „þeir gömlu“
hafi komist af án þess að „gera uppkast"?
Ætli álíka snilldarverk og Njála hafi fæðst
án þrauta, án fyrirhafnar? Það sakar
ekki að spyrja prentarana — svartlistar-
mennina — hvernig a.m.k. fyrsta próförk
lítur út, þegar þeir endurheimta hana úr
höndum höfundar og prófarkalesara. Þá
er víst stundum búið að „leiðrétta“ fleira
en prentvillur, jafnvel þó þokkalega hafi
verið frá handritinu gengið og það í engu
borið svip af flausturslegu uppkasti.
Óhætt mun að hafa fyrir satt, að Is-
lendingar hafi ávallt litið á bókagerð sem
nauðsynlega vinnu. Bókin var og er von-
andi enn, hluti af daglegu viðurværi þjóð-
arinnar. Af þessu leiddi, að svo gífurleg-
ur fjöldi handrita varð lestrarfýsninni að
bráð, að það, sem varðveist hefur er
naumast nema sýnishorn. Skrifararnir,
þó margir væru, höfðu vart undan að fylla
í skörðin. Og svo kom prentlistin og þar
með var fjöldaframleiðslan komin til sög-
unnar, en því miður voru þessi tæki á
fárra höndum. Bein og óbein ritskoðun
hlaut að verða á næsta leiti og miklu auð-
veldari í framkvæmd, en áður var.
Af þeim sýnishornum, sem varðveist
hafa er ljóst, að mörg handritanna hafa
verið og eru hrein listaverk. Til að gera
slík listaverk hefur þurft að fara saman
agaður andi, traust og lipur hönd og ekki
síst, skörp sjón. Það er almenn regla,
að sjón manna fer að daprast milli fer-
tugs og fimmtugs, en með aukinni og
bættri lýsingu er unnt að hamla gegn af-
leiðingunum — í bili. Það er undantekn-
ing en alls ekki regla, að fólk haldi skarpri
sjón fram á elliár. Það mun engin ástæða
vera til að ætla að þessu hafi verið annan
veg farið fyrr á öldum, en þá voru „skrif-
borðslamparnir" vægast sagt af allt ann-
arri gerð en nú tíðkast.
Á myndum, sem eiga að sýna skrifara,
jafnvel sögualdarskrifara, sést oftast síð-
skeggjaður öldungur, með skrifpúlt á
FRAMHALD á bls. 14.
SJÁLFSBJÖRG 31