Fréttablaðið - 26.03.2022, Blaðsíða 96

Þessa stundina er
kveikjan að áhuganum
í Bandaríkjunum því
miður kolröng fram-
setning og misnotkun
á norrænum sagnaarfi
hjá kynþáttahöturum.
John Saxton
Kamilla
Einarsdóttir
rithöfundur
„Í haust verð ég
meðal höfunda
á Iceland Noir og
mér finnst svo
gaman að vera
búin að lesa bæk-
ur höfundanna
þegar ég fer á svona hátíðir.
Meðal þeirra sem koma í ár eru
Liz Nugent sem kom líka í fyrra.
Hún er svakalega fyndin og ljúf
kona í persónu, en bækurnar
hennar eru mjög hrollvekjandi.
Þegar ég var að lesa bækurnar
hennar fyrir síðustu hátíð endaði
ég á því að þurfa að taka þær með
mér í vinnuna og lesa þær þar
því ég þorði ekki að lesa þær ein
heima. Bókin Afhjúpun Olivers
hefur komið út á íslensku og ég
mæli heils hugar með henni.
Um daginn rann ég í hálku og
á leiðinni á Slysó greip ég með
mér bókina Vatnsmelóna eftir
Marian Keys. Hún er svo fyndin og
skemmtileg að ég hló og hló á milli
þess sem ég fór í röntgen og gifs
og ég held það séu ekki margar
bækur sem geta látið fólk sem er
nýbúið að brjóta í sér nokkur bein
veltast um af hlátri.
Fimmtudagsmorðklúbburinn
eftir Richard Osman er bók um
hóp af eftirlaunaþegum sem
dunda sér við að leysa morðmál
saman sem mér finnst hljóma
ógeðslega spennandi. Þar á eftir
ætla ég að lesa bókina Konan í
lestinni eftir Paulu Hawkins. Ég
veit samt ekkert um þessa bók
nema hún seldist svakalega vel og
að það er búið að gera bíómynd
úr henni á bæði ensku og hindí. Ég
hlakka mjög mikið til að lesa hana
og sjá svo báðar myndirnar.“ ■
Bandaríski fræðimaðurinn
John Sexton stjórnar vin-
sælasta Íslendingasögu-hlað-
varpi heims. Hann segir að
í fræðunum þurfi að „lesa
gegn þögninni“. Hann hefur
rannsakað birtingarmyndir
fötlunar í sögunum og spáir
byltingu á fræðasviðinu á
næstu árum.
ninarichter@frettabladid.is
„Þegar ég var tíu ára fékk ég þýðingu
á Gylfaginningu frá frænku minni
sem var bókasafnsfræðingur,“ segir
bandaríski fræðimaðurinn John
Sexton, sem er annar stjórnenda
hlaðvarpsins Saga Thing, sem er
vinsælasti hlaðvarpsþáttur heims
sem fjallar um Íslendingasögurnar.
„Ég elskaði bókina og fór að lesa
hana fyrir vini mína. Við lögðum
söguna á minnið og sögðum brand-
ara um persónurnar, á hátt sem tíu
ára krakki myndi gera. Ég hélt fast í
þetta allar götur síðan.“
John Sexton er fæddur í Queens
í New York. Hann starfar sem pró-
fessor við enskudeild Háskólans í
Connecticut. Samhliða því er hann
forseti sögufélagsins í New England.
Hann stendur fyrir hlaðvarpsþátt-
unum Saga Thing ásamt doktor
Andrew Pfrenger, þar sem Íslend-
ingasögurnar eru krufnar frá alls
konar frumlegum vinklum, í bland
við klassískari nálgun.
„Hlaðvarpið var hugmynd frá
Andy, en við höfðum verið að ræða
þetta í dágóðan tíma. Við enduðum
á að starfa sitt hvorum megin í
Bandaríkjunum, og Bandaríkin eru
stórt land,“ segir John.
Vikings-þættirnir hafa áhrif
Aðspurður hvort tilkoma ofur-
hetjumynda sem byggja á nor-
rænum goðsagnaheimi hafi áhrif á
aðsókn í norræn fræði í Bandaríkj-
unum svarar John: „Það hafa komið
tímabil. Við vorum með fyrirlestur
fyrir nokkrum árum sem fjallaði
um framsetningu á persónu Þórs
í poppkúltúr. Þessa stundina er
kveikjan að áhuganum í Banda-
ríkjunum því miður kolröng fram-
setning og misnotkun á norrænum
sagnaarfi hjá kynþáttahöturum,“
segir hann. „Þessi vinkill knýr að
stóru leyti áfram rannsóknir í þess-
um fræðum. Við sinnum þó mið-
aldafræðunum og það kemur fyrir
að hægt sé að aðskilja þetta tvennt.“
John segir að sjónvarpsþætt-
irnir Vikings séu einnig sterkur
áhrifaþáttur. „Þættirnir hafa gert
meira til að draga að nemendur en
til dæmis ofurhetjur Marvel hafa
gert. Nú hefur Þór til dæmis verið
til sem ofurhetja mjög lengi, en
Vikings hafa haft gríðarleg áhrif.
Margir fóru til dæmis að hlusta á
hlaðvarpið okkar eftir að Vikings
kveiktu áhugann,“ segir hann.
„Við gerðum fjölda hlaðvarps-
þátta út frá Vikings og ég var meira
að segja einhvern tímann með
beina lýsingu þegar þættirnir voru
sýndir.“
Loki sem trans persóna
„Það er fjöldi kvenna og hinsegin
fólks að útskrifast á þessu fræða-
sviði núna, fólk með vinkla sem
sáust hvergi fyrir einni kynslóð
síðan. Þar eru rannsóknir á trans
fólki í Íslendingasögunum, en þú ert
í rauninni að „lesa gegn þögninni“
af því að textinn viðurkennir ekki
fyrirbærið.“
John nefnir Loka Laufeyjarson
sem dæmi. „Þú ert með persónu
eins og Loka sem er trans persóna,
en hann er bæði karl og kona. Þegar
hann er kona í textanum er stuðst
við kvenkyns fornöfn. Loki er þann-
ig ekki í dulargervi í textanum held-
ur er hún kona,“ segir hann.
„Þetta er ólíkt því þegar Þór klæð-
ist brúðarkjól, en þá er haldið í karl-
kyns persónufornöfn og kyn hans
breytist ekki. Hann er karl í kjól.“
„Fyrir tuttugu árum síðan fór
ég að rannsaka fatlaðar persónur í
Íslendingasögunum. Það var spenn-
andi og nýtt en núna eru allir að
tala um það. En það er svo margt
nýtt í gangi. Við erum að fara að sjá
algjöra byltingu í þessum geira. Á
vissan hátt þarf að bíða af sér eldri
kynslóðina, og ég tilheyri henni, ég
er að verða fimmtugur,“ segir John
og hlær.
Af karlmennskuhugmyndum
Íslendingasögurnar hafa lengi vel
verið á stalli og óhætt að ætla að
íslenskar karlmennskufyrirmyndir
séu jafnvel sóttar þaðan.
Aðspurður hvernig gangi að
kynna nýja vinkla inn í jafn rótgró-
in menningarfyrirbæri og Íslend-
ingasögurnar, svarar John: „Allar
þjóðir eiga sínar menningarlegu
hetjur, en í Íslendingasögunum er
svo margt í gangi. Ég held að fókus-
inn á karlmennskuna sé alveg rétt-
mæt túlkun á sögunum, af því þær
fagna svo sannarlega þessum karl-
mennskuhugmyndum sem í dag
eru kallaðar skaðleg karlmennska.
Hún þykir ekkert skaðleg í þessum
textum,“ segir hann.
„En svo eru líka sögur sem
endurspegla að þetta sé óæski-
legt, sorglegt. Að ofbeldi leiði af sér
eyðileggingu. Að því beri ekki að
fagna. Stærsta Íslendingasagan er
um mann sem fer aldrei í bardaga,
Njáll er lögfræðingur. Hann berst
aldrei en hvetur hins vegar aðra til
að gera það.“
Hlaðvarpið Saga Thing má nálg-
ast á vefslóðinni sagathingpodcast.
wordpress.com. ■
Arfleifð Íslendingasagna misnotuð
af bandarískum kynþáttahöturum
John Sexton, prófessor í miðaldafræðum, segir að sjónvarpsþættirnir Vikings kveiki áhuga á norrænum fræðum í
bandarískum háskólum. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
■ Hvað ertu
að lesa?
Brynjar
Jóhannesson
skáld
„Ég hef verið að
lesa Guð leitar að
Salóme eftir Júlíu
Margréti Einars-
dóttur. Svo erum
við að lesa núna í
hálfgerðum hús-
lestri Það sem við tölum um þegar
við tölum um ást, eftir Raymond
Carver.
Ég hef reyndar lesið hana áður
en kærastan mín er að lesa hana
í fyrsta skipti. Mér finnst hún
skemmtileg. Einhver töfrandi
hversdagsleiki. Ég á svo enn þá
eftir að lesa Kona lítur við eftir
Brynju Hjálmsdóttur, ég hugsa að
ég lesi hana næst.“ ■
KVIKMYNDIR
Turning Red
Leikstjóri: Domee Shi
Dreifing: Disney+
Nína Richter
Hin þrettán ára gamla Mei Lee er
hlýðin og námsfús fyrirmyndar-
dóttir kínverskra innf lytjenda í
Toronto-borg í Kanada. Þegar hún
breytist í rauða pöndu verður fjand-
inn laus, en kemur á daginn að sú
bölvun eða blessun erfist í kvenlegg.
Hér erum við með nokkuð grímu-
lausa líkingu fyrir kynþroskaaldur-
inn og tíðablæðingar, málefni sem
stóru bandarísku teiknikvikmynda-
verin hafa alla tíð sneitt snyrtilega
hjá til þessa. Nema við ætlum í
djúpa greiningu á Grimms-ævin-
týrum, sem við gerum ekki hér.
Á meðan Íslendingar tala um
mánaðarlega heimsók n Rósu
frænku talar Pixar um rauðu
pönduna. Sagan fetar þannig braut
sem mynd eins og Moana ruddi,
þegar hún glímdi við áföll kvenna
og Frozen sem fjallaði um kvenna-
samstöðu og systrabönd.
Rauða pandan er þannig að
mörgu leyti sterk kvennamynd.
Hún höfðar til yngstu kynslóðar-
innar, þeirra sem ekki enn hafa
hitt sína eigin rauðu pöndu, en talar
einnig sterkt inn í hjörtu kvenna
sem þegar hafa mætt henni.
Sögusviðið er ekki nútíminn
heldur eltir það vinsælt aldamóta-
trend. Sagan gerist fyrir tuttugu
árum og því er gaman fyrir fólk um
þrítugt að heimsækja kynþroska-
skeiðið aftur í gegnum sísvöng
tölvudýr og takmarkalausa hrifn-
ingu aðalpersónunnar á hljóm-
sveitinni 4*Town, sem er innblásin
af *NSYNC og Backstreet Boys.
Sagan á annars góða spretti enda
er efniviðurinn góður.
Billie Eilish sér um tónlistina í
Turning Red og að þessari stærstu
poppstjörnu heims ólastaðri er tón-
listin veikasti hlekkurinn. Þar vant-
aði einhvern neista til að sannfæra
áhorfendur og lagið sem allir áttu
að fá á heilann var ekki betra en
svo að ég man ekkert hvernig það
er, þrátt fyrir að hafa séð myndina
fjórum sinnum. ■
NIÐURSTAÐA: Fínasta fjöl-
skylduskemmtun. Það er ánægju-
legt að sjá kvikmynd þar sem
handrit og leikstjórn er í höndum
kvenna af asískum uppruna, sem
hafa verið svo til ósýnilegar hjá
stóru kvikmyndaverunum. Hér er
á ferðinni fyndin mynd um vand-
ræðagang unglingsáranna, sem
margir munu tengja við, sér í lagi
þeir sem voru unglingar í kringum
2000.
Rauð panda í kynþroskavanda
Gagnrýnandi segir Turning Red vera sterka kvennamynd. MYND/PIXAR
56 Lífið 26. mars 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐLÍFIÐ FRÉTTABLAÐIÐ 26. mars 2022 LAUGARDAGUR