Bændablaðið - 10.02.2022, Blaðsíða 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 10. febrúar 202220
Loftskip gætu virst eins og tækni frá
liðnum tímum, en sprotafyrirtæki
segir að ný hönnun þeirra gæti
orðið mikilvægt tannhjól í grænu
vetnisvæðingunni sem fjölmörg
iðnríki hafa sett í gang.
Þó að umskipti frá jarðefna­
eldsneyti muni reynast mikilvæg
í viðleitni okkar til að berjast
gegn loftslagsbreytingum, er það
hægara sagt en gert fyrir sumar
atvinnugreinar. Þó að flutningar
á vegum og járnbrautum séu að
rafvæðast hratt, þá eru rafhlöður
langt frá því að vera nógu léttar
svo þær henti vel til flugs. Þá eru
jafnvel stærstu rafhlöðurnar enn ekki
nógu stórar til að knýja gámaskip á
langferðaleiðum.
Vegna þessa er í auknum mæli
litið á vetni sem vænlegan valkost
fyrir flutninga á sjó og í lofti til að
draga úr kolefnislosun. Það hefur
meiri orkuþéttleika en jarðgas og
er annaðhvort hægt að brenna það í
brunahreyflum eða sameina súrefni
í efnarafala til að búa til rafmagn.
Þó að mikið af vetni í dag sé
unnið úr jarðgasi og því ekki miklu
betra en jarðefnaeldsneyti, þá er líka
hægt að kljúfa vatn í vetni og súrefni
með rafgreiningu og rafmagni frá
endurnýjanlegum orkulindum. Það er
samt enn mikil áskorun að framleiða
grænt vetni á nógu hagkvæman hátt
til að sá orkumiðill verði nægilega
samkeppnisfær við aðra orkugjafa.
Hagkvæmir flutningar á vetni er
síðan annar þáttur sem vísindamenn
hafa verið að glíma við.
H2 Clipper
Forsvarsmenn sprotafyrirtækisins
H2 Clipper telja sig vera komna
með sniðuga lausn fyrir flugið og
flutninga í lofti. Fyrirtækið, sem er
í Kaliforníu, hyggst smíða loftskip
sem getur bæði flutt vetni á milli
staða sem um leið nýtist til að
auka lyftigetu lofskipsins og sem
eldsneyti fyrir vetnisrafala sem
knýja hreyfla loftfarsins.
Þótt verkefnið sé enn á
hugmynda og þróunarstigi segir
fyrirtækið að nútímahönnun gefi kost
á sterkari og léttari efnum og meiri
framleiðslutækni en áður. Þá verði
H2 Clipper loftskipið hraðskreiðara,
öruggara og skilvirkara en forverar
þess. Fyrirtækið var nýlega valið til
að vera með í viðskiptahraðal sem
rekinn er af hugbúnaðarfyrirtækinu
Dassault Systems.
Tiltölulega hægfara loftfar en
með mikla burðargetu
Þó loftskip H2 Clipper verði ekki
eins hraðskreitt og flugvél, mun
loftfarið geta flogið á um 175 mílna,
eða um 109 km hraða á klukkustund.
Það gerir farinu kleift að ferja farm
7 til 10 sinnum hraðar en skip. Það
hefur einnig farmrúmmál upp á
24.619 rúmmetra (265.000 rúmfet)
sem er 8 til 10 sinnum meira en
flestar flugfraktarvélar. Þá getur
loftskipið borið allt að 154,3 tonna
(340.000 pund) farm yfir 9.600 km
vegalengd, eða um 6.000 mílur á
venjulegum farflugshraða. Þá er
mikill kostur að loftskip þurfa ekki
langar flugbrautir og geta því losað
farm sinn nánast hvar sem er.
Forsvarsmenn H2 Clipper
telja að í 1.600 km til 9.600 km
(1.000­6.000 mílna) flugi ætti
loftskipið að geta borið tonn
af farmi fyrir sem nemur um
fjórðung flugfraktskostnaðar með
hefðbundnum flugvélum. Vegna
þess að að loftskip getur bæði lent
og tekið sig lóðrétt á loft, getur það
flutt vörur beint þangað sem þeirra
er óskað svo flutningur til og frá
flugvelli verði óþarfur.
Í upplýsingum H2 Clipper kemur
hins vegar ekki fram hvernig
loftskip henti þar sem búast má við
sterkum vindum eins og á Íslandi
og víðar við norðanvert Atlantshaf.
Líklegt er að aukin nákvæmni í
veðurfræði og veðurspám geti þó
auðveldað notkun slíkra loftfara.
Einn hugsanlegur ásteytingar­
steinn, sem New Atlas hefur bent
á, er sú staðreynd að bandarísk
lög banna enn notkun vetnis til að
auka lyftigetu loftskipa. Þau lög
voru sett í kjölfar þess hörmulega
slyss fyrir næstum öld síðan þegar
hið vetnisfyllta þýska loftskip
Hindenburg fuðraði upp í lendingu
í New York þann 6. maí árið 1937.
Helíum eða vetni
Eftir Hindenburg­slysið reyndu
menn að nota helíum í stað vetnis,
en það er ekki eldfimt. Helíum er
hins vegar eðlisþyngri lofttegund
og hefur því ekki sömu lyftigetu
og vetni.
Þótt helíum sé ein algengasta
gastegund í alheiminum er það
ekki svo á jörðinni. Helíum verður
að mestu til sem hliðarafurð við
vinnslu á jarðgasi. Það hefur helst
fundist í jarðgasi í Bandaríkjunum,
Kanada og Póllandi. Nokkur önnur
lönd eiga líka talsvert aðgengi
að helíum. Bandarísk yfirvöld
létu safna birgðum af helíum
samkvæmt sérstakri áætlun allt
fram til 1971. Á árinu 1993 áttu
bandarísk yfirvöld samt enn um
einn milljarð rúmmetra af helíum
í birgðageymslum ríkisins.
Talið er að helíum sem sleppur
út í andrúmsloftið hverfi fljótt út í
himingeiminn. Vísindamenn hafa
því bent á að helíum verði uppurið
á jörðinni innan skamms tíma. Voru
meira að segja gefnar út spár um
að helíum yrði uppurið árið 2015.
Síðan hefur lítið verið um slíkar
spár rætt opinberlega frekar en
þær fjölmörgu heimsendaspár sem
gefnar hafa verið út, en vissulega
eyðist það sem af er tekið.
H2 Clipper bendir á að vetnis­
geymslutæknin hafi gengist undir
strangar prófanir í bílaiðnaðinum,
þökk sé vetnisefnarafala farar­
tækjum. Það hafi allt gengið án
sprenginga hingað til. Fyrirtækið
segir að þensluhraði vetnis sem
sleppur úr geymi þýði líka að það
dreifist venjulega of hratt til að
sprenging geti orðið. Það á hins
vegar eftir að koma í ljós hvort
þróun í geymslutækni dugi til að
sannfæra eftirlitsaðila og lagasmiði
í Bandaríkjunum.
Fleiri í loftskipatilraunum
Fyrirtækið er ekki það eina sem
telur að loftskip eigi framtíð fyrir
sér. Fyrr á þessu ári kynnti breska
fyrirtækið Hybrid Air Vehicles
hugmyndir af væntanlegum
Airlander 10 loftskipum sínum,
sem það telur að gæti verið grænni
og þægilegri valkostur við stutt
flug. Það eru samt enn margar
hindranir fyrir bæði fyrirtækin
að yfirstíga áður en framtíðarsýn
þeirra verður að veruleika. Fólk
ætti þó ekki að þurfa að verða hissa
ef það sér loftskip yfir höfði sér í
náinni framtíð. /HKr.
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
H2 Clipper loftskipið fær lyftigetuna af vetni og mun vetni líka verða notað til að búa til rafmagn með efnarafölum
fyrir rafmótora sem knýja hreyfla loftfarsins. Mynd / H2 Clipper
Tilraunaloftskipið Airlander 10 frá breska fyrirtækinu Hybrid Air Vehicles. Mynd / Hybrid Air Vehicles
Hindenburg-slysið árið 1937 tafði framþróun í smíði loftskipa um marga
áratugi.
Í loftskipum er hægt að bjóða upp á lúxus sem engar hefðbundnar flugvélar
geta keppt við. Mynd / Hybrid Air Vehicles
Hægt er að bjóða upp á rúmgóða aðstöðu fyrir farþega með óviðjafnanlegu
útsýni. Mynd / Hybrid Air Vehicles
Loftskip geta flutt fjölda farþega auk farangurs og rýmis fyrir vöruflutninga
af ýmsu tagi. Mynd / Hybrid Air Vehicles
Flugtilraunir með Airlander 10 hafa
ekki alveg gengið áfallalaust.
Stærsta loftskip sem smíðað hefur
verið, Graf Zeppelin, á flugi yfir
Reykja vík árið 1931.
Ekki búið að afskrifa loftskipin
– Gætu orðið hluti af rafvæðingu í farþega- og vöruflutningum í lofti – Kostur að þurfa ekki flugbrautir