Bændablaðið - 10.03.2022, Blaðsíða 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 10. mars 202220
Ríflega fjórar milljónir tonna af
skordýraeitri, gróðureyðingar­
efnum og sveppaeitri hafa verið
notaðar í landbúnaði 160 ríkja
á ári hverju. Jarðvegsmengun
vegna notkunar slíkra efna veldur
sívaxandi áhyggjum. Töluvert af
þessum efnum endar í korni og
öðrum matvælum og í raun veit
enginn hvaða langtímaáhrif það
hefur á heilsu fólks.
Mikið hefur verið rætt um áhrif
efna í plastiðnaði, m.a. ófrjósemi og
myndun krabbameina, en markvisst
hefur verið reynt að þagga niður
áhrif efnanotkunar í landbúnaði. Þá
hefur verið sýnt fram á að öflugur
svartur markaður þrífst í Evrópu og
víðar í viðskiptum með skordýraeitur
og ýmis gróðureyðingarefni sem
innihalda efni sem hafa verið
bönnuð í Evrópu. Þannig er ljóst
að opinberar tölur sýna ekki allan
sannleikann um notkun hjálparefna
í landbúnaði víða um lönd.
Ekkert virðist geta stöðvað þessa
þróun sem kynt er undir af sterkum
fjármálaöflum. Eini möguleikinn
virðist vera stórhertar reglur um
notkun eiturefna í landbúnaði
samfara öflugri hugarfarsbreytingu
neytenda og stóreflingu á lífrænum
landbúnaði í heiminum. Á móti
er beitt þeirri lífseigu röksemd
að ómögulegt sé að fæða alla
jarðarbúa án þess að beita öflugum
efnahernaði gagnvart jörðinni. Magn
margs konar eiturefna hefur haldið
áfram að aukast hröðum skrefum
frá 1960 með tilheyrandi mengun
jarðvegs og grunnvatns. Á sama tíma
er verið að taka ræktunarland undir
aðra starfsemi í heiminum í stórum
stíl að því er sjá má m.a. í skýrslunni
Statistical Yearbook FAO 2021.
Gríðarlegir peningahagsmunir
Eftir miklu er að slægjast því talið
er að markaður með hjálparefni í
landbúnaði hafi aukist úr 80,27
milljörðum dollara á árinu 2020
í 84,82 milljarða dollara á árinu
2021, þrátt fyrir heimsfaraldur
af völdum Covid-19. Það er árs-
vöxtur upp á 5,7%. Þá er búist
við að markaðurinn með slíkar
vörur haldi áfram að vaxa fram til
2025 og verði þá kominn í 109,75
milljarða dollara. Þetta er fyrir utan
umtalsverð svartamarkaðsviðskipti
með slíkar vörur. Helstu fyrirtæki í
framleiðslu á skordýraeitri, gróður-
og sveppaeyðingarefnum eru þýski
efnarisinn Bayer AG, svissneska
fyrirtækið Syngenta AG, BASF
SE í Þýskalandi, Dow Chemical
Company (TDCC) í Bandaríkjunum
og China National Chemical
Corporation (Chemchina).
Ísland í betri stöðu en flestar
aðrar þjóðir
Líkt og varðandi mikla sýklalyfja-
notkun, sem er stórvandamál í
verksmiðjubúskap víða um lönd,
þá eru Íslendingar samkvæmt
alþjóðlegum talnagrunnum að mestu
lausir við notkun skordýraeiturs og
gróðureyðingarefna í landbúnaði.
Ísland er í sjöunda neðsta sæti,
eða númer 154 af 160 þjóðum
hvað heildarmagn varðar í notkun
„hjálparefna“ í landbúnaði. Erum
við með 20 grömm á hektara sé það
reiknað niður á ræktað land. Hér á
landi er hins vegar mest af þessum
skordýra- og gróðureyðingarefnum
sem flutt eru inn notuð í görðum í
þéttbýli og á golfvöllum landsins.
Það þýðir þá jafnframt að
matvæli sem hér eru framleidd ættu
að innihalda minna af skaðlegum
efnum en matvæli flestra annarra
þjóða í heiminum.
Kína og Bandaríkin nota mest
Samkvæmt tölfræðivöktun Worldo-
meter um eitur- og hjálparefna notkun
í landbúnaði í 160 löndum var mest
notað af slíkum efnum í Kína 2017,
eða 1.763.000 tonn, og næstmest í
Bandaríkjunum, eða 407.779 tonn.
Gríðarleg aukning hefur verið í
notkun slíkra efna í Kína frá 1991,
en mest var notkunin 2014, eða
rúmlega 1,8 milljónir tonna. Mun
lengri hefð er fyrir slíkri efnanotkun
í Bandaríkjunum og hefur hún að
meðaltali haldist nokkuð stöðug
frá 1991 þó hún hafi verið mest
1999, eða nær 434 þúsund tonn.
Frá 2012 hefur magnið verið nær
óbreytt nær 408 þúsund tonnum í
Bandaríkjunum eftir töluverðan
samdrátt í kjölfar efnahagshrunsins
2008. Árið 2009 var heildarmagnið
í Bandaríkjunum komið niður í 358
þúsund tonn, sem var það minnsta
frá 1991, en síðan fór notkunin að
aukast á ný.
Meira að segja í Úkraínu sem
státar af einhverjum besta jarðvegi
í heimi til ræktunar, svörtu moldinni,
er notkun eiturefna gríðarleg. Er
landið þar í sjötta sæti með 78.201
tonn, eða 2,3 kg á hvern hektara
ræktarlands.
Worldometer sótti grunngögn sín
í tölur frá FAOSTAT, The State of
Food Insecurity in the World – FAO,
United Nations Population Division,
United Nations Statistics Division
og World Bank. Í töflunni eru gögnin
teiknuð upp til ársloka 2017. Síðan
virðist notkunin hafa aukist á flestum
stöðum í það minnsta til 2020.
Svartur markaður, svik og prettir
Fyrir utan opinberar tölur um
notkun eiturefna í landbúnaði
þykir sannað að gríðarlegur svartur
markaður er með slíkar vörur í
Evrópu og víðar um lönd. Í grein
á vefsíðu Euractiv í júní á síðasta
ári var greint frá eftirliti Europol
með ólöglegri notkun hjálparefna
í landbúnaði. Frá janúar til apríl í
fyrra gerði Europol upptæk 1.203
tonn af ólöglegum hjálparefnum
til landbúnaðarnota. Þessi árangur
var afrakstur af sérstakri aðgerð
Europol sem nefnd var „Silver
Axe“ og stóð yfir frá 13. janúar til
25. apríl 2021. Fór aðgerðin fram
í samvinnu lögregluembætta í 35
löndum, þar á meðal í 27 ríkjum
Evrópusambandsins.
Var aðgerðinni beint gegn
ólöglegum innflutningi, svindli
og ólöglegum viðskiptum með
skordýraeitur og ýmiss konar
gróðureyðingarefni. Í aðgerðunum
var tilkynnt um 763 brot á lögum
og fundust efni í 258 tilvikum.
Leiddi þetta til handtöku á 12
einstaklingum. Sannað þótti að
blekkingum hafði verið beitt
varðandi 100 tonn af slíkum
efnum þar sem merkingum hafði
verið breytt fyrir sölu og voru 82
tonn til viðbótar til rannsóknar af
sömu ástæðu.
Europol telur að meginuppspretta
ólöglegra hjálparefna fyrir
landbúnað sé í Asíu. Hins vegar er
bent á að mjög vaxandi viðskipti
séu með slík efni í netsölu. Ganga
þessi efni undir ýmsum nöfnum
og innihalda oftar en ekki efni
sem búið er að banna í löndum
Evrópusambandsins. Þannig upplýsti
búlgarski rannsóknarblaðamaðurinn
Valia Ahchieva um notkun ólöglegra
efna í fyrra undir nafninu Mocap.
Það innihélt efni sem bönnuð höfðu
verið af Evrópusambandinu, en voru
samt í notkun og meira að segja
niðurgreidd af landbúnaðarráðuneyti
Búlgaríu. Allt var þetta gert undir
„European Green deal“ samningi
sem gerir ráð fyrir að ESB verði
loftslagshlutlaust fyrir árið 2050 og
Evrópuþingmenn heita kjósendum
sínum að þeir muni fá öruggan
og hollan mat. Þetta hefur líka
verið kallað „græn bjartsýni“ í
erfiðleikum við að finna frjóan
jarðveg í sumum aðildarríkjum,
þar sem Búlgaría er sagt gott dæmi.
Mjög mikil notkun eiturefna
og annarra hjálparefna í okkar
helstu viðskiptalöndum
Ísland kaupir mikið af korn vöru,
ávöxtum og grænmeti til mann-
eldis frá Bandaríkjunum þar sem
notkun „hjálparefna“ nemur að
meðaltali um 2,5 kg á hektara, eða
125 sinnum meira en á Íslandi. Geta
má þess að notkun skordýraeiturs
í landbúnaði er hvergi meiri en í
ávaxtarækt. Þá kaupa Íslendingar
mikið af kjötvörum, ávöxtum,
grænmeti og víni frá Spáni þar
sem notkunin nemur 3,6 kg á
hektara, eða 180 sinnum meira en á
Íslandi. Við fáum líka margvíslegar
landbúnaðarvörur frá Frakklandi þar
sem notkun fyrrgreindra efna er
jafn mikil á hektara og á Spáni. Frá
Þýskalandi fáum við m.a. kjöt og
fjölda annarra landbúnaðarafurða en
þar er efnanotkunin 4 kg á hektara,
eða 200 sinnum meiri en á Íslandi.
Ýmsar vörur fáum við einnig frá
Ítalíu þar sem efnanotkunin er 6,1
kg á hektara, eða 305 sinnum meiri
en á Íslandi.
Danmörk notar mest
allra Norðurlandanna af
hjálparefnum
Sé litið á Norðurlöndin, þá er
notkunin langminnst á Íslandi,
bæði í heildarmagni og reiknað
á hektara ræktaðs lands. Noregur
kemst næst okkur, en er samt með 40
sinnum meiri notkun á hektara. Sem
fyrr segir er Ísland með 2,5 tonn
og 20 grömm á hektara á meðan
Danmörk er með mesta notkun
Norðurlandaþjóða, eða 2.630 tonn
og 1,1 kg á hektara. Svíþjóð er með
1.524 tonn og 0,6 kg á hektara.
Finnland er með 1.372 tonn og 0,6
kg á hektara. Þá kemur Noregur með
671 tonn og 0,8 kg á hektara.
Langmest notkun á hektara á
Maldíveyjum
Miðað við notkun á hektara ræktaðs
lands er notkunin hins vegar hlut-
fallslega langmest á Maldív eyjum,
eða 52,6 kg á hektara, á meðan
Kína er með 13,1 kg á hektara og
Bandaríkin með 2,5 kg.
Ísland er í 154. sæti af 160 löndum
í notkun eitur- og hjálparefna með
2,54 tonn, eða 0,02 kg (20 grömm)
á hektara sé því deilt niður á ræktað
land.
Önnur lönd sem nota mikið af
skordýraeitri og gróðureyðingar-
efnum á hvern hektara ræktaðs
lands, eða yfir 10 kg, eru Trínidad
og Tóbagó með 24,9 kg á hektara,
Kosta Ríka með 22,5 kg á hektara,
Ekvador með 13,9 kg á hektara,
Taívan með 13,5 kg á hektara, Ísrael
með 12,6 kg á hektara, Suður-Kórea
með 12,4 kg á hektara, Japan með
11,8 kg á hektara og Gvatemala með
10 kg á hektara.
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Eiturefnanotkun í landbúnaði í heiminum veltir um 85 milljörðum dollara og hefur aukist gríðarlega frá 1960:
Ísland er í 154 sæti af 160 þjóðum með eina
allra minnstu eiturefnanotkun á heimsvísu
– Helstu viðskiptalönd Íslands í matvælaframleiðslu nota allt upp í 300 sinnum meira á hektara ræktarlands en hér er gert í heild
Notkun skordýraeiturs og gróðureyðingarefna í landbúnaði
Röð
Hjálparefni
(Pesticide) Kg á hektara
mv/magn í tonnum ræktarlands
1 Kína 1.763.000,00 13,100
2 Bandaríkin (USA) 407.779,00 2,500
3 Brasilía 377.176,00 6,000
4 Argentína 196.009,00 4,900
5 Kanada 90.839,00 2,400
6 Úkraína 78.201,00 2,300
7 Frakkland 70.589,00 3,600
8 Malaysía 67.288,00 8,100
9 Ástralía 63.416,00 2,000
10 Spánn 60.896,00 3,600
11 Ítalía 56.641,00 6,100
12 Tyrkland 54.098,00 2,300
13 Indland 52.750,00 0,300
14 Japan 52.249,00 11,800
15 Þýskaland 48.193,00 4,000
16 Mexíkó 47.128,00 1,800
17 Kolumbía 37.698,00 9,900
18 Thailand 35.287,00 1,700
19 Ecuador 34.253,00 13,900
20 Suður-Afríka 26.857,00 2,200
21 Russland 25.961,00 0,200
22 Pólland 25.075,00 10,000
23 Guatemala 20.489,00 12,400
24 Suður-Kórea 20.043,00 3,200
25 Bretland (UK) 19.844,00 4,000
26 Paraguay 19.662,00 1,700
27 Víetnam 19.154,00 1,400
28 Myanmar 17.274,00 1,800
29 Bangladesh 15.144,00 1,800
30 Bolivía 14.758,00 3,300
31 Kazakhstan 13.811,00 0,500
32 Morocco 13.697,00 1,500
33 Uruguay 13.366,00 5,400
34 Costa Rica 12.811,00 22,500
35 Taiwan 10.549,00 13,300
36 Chile 9.831,00 5,700
37 Ungverjaland 9.759,00 2,200
38 Turkmenistan 9.712,00 4,900
39 Grikkland 9.384,00 2,900
40 Portúgal 9.293,00 5,400
41 Perú 8.992,00 1,800
42 Dominíska lýðveldið (DR) 8.985,00 7,800
43 Holland 8.495,00 7,900
44 Egyptaland 8.044,00 2,200
45 Hondúras 7.195,00 4,200
46 Rúmenía 6.859,00 0,800
47 Ísrael 6.093,00 12,600
48 Alsír 5.983,00 0,700
49 Belgía 5.742,00 6,700
50 El Salvador 5.638,00 6,000
Land
Fimmtíu öflugustu ríki heims í notkun á skordýraeitri og margvíslegum
gróður- og sveppaeyðingarefnum. Ísland er í sjöunda neðsta sæti, eða númer
154 af 160 þjóðum. Hér á landi er hins vegar mest af þessum skordýra- og
gróðureyðingarefnum, sem flutt eru inn, notuð í görðum í þéttbýli og á
golfvöllum landsins.