Bændablaðið - 10.03.2022, Blaðsíða 42

Bændablaðið | Fimmtudagur 10. mars 202242
Hunang hefur verið kallað sælgæti
guðanna og til eru átta þúsund
ára gamlar hellaristur í Valensía
á Spánn sem sýna fólk safna
hunangi. Hunang hefur verið
borðað af bestu lyst, drottningar
hafa baðað sig í því, það hefur
verið notað til að græða sár og
höndlað hefur verið með hunang
frá því að skráning sögunar hófst.
Hunang sem fannst við
fornleifarannsóknir í gröfum faraóa í
Egyptalandi reyndist vera óskemmt
og hæft til neyslu og hunang var eina
sætuefnið sem Evrópubúar þekktu
áður en sykur kom til sögunnar.
Árleg heimsframleiðsla á
hunangi 2020 var tæp tvö milljón
tonn og þar af framleiddi Kína 458
þúsund tonn og í kjölfarið komu
Tyrkland, Kanada, Argentína og Íran
en með talsvert minni framleiðslu
hvert land.
Sætur seigfljótandi vökvi
Í einföldu máli má segja að hunang
sé sætur seigfljótandi vökvi sem
hunangsflugur eða humlur búa til
úr plöntusafa og frjói sem flugurnar
safna úr blómum og flytja heim í
búið. Á sama tíma og flugurnar
flögra á milli blómanna flytja þær
frjó og frjóvga blómin og eru þær
þannig undirstaða ávaxtaframleiðslu
í heiminum.
Maðurinn hefur frá ómunatíð
safnað hunangi úr býflugnabúum í
náttúrunni og síðar úr manngerðum
búum. Bragð hunangs ræðst af því úr
hvers konar umhverfi flugurnar lifa
og blómum sem plöntusafinn kemur
úr. Framleiðsla á náttúrulegu hunangi
er staðbundin og afurðin breytileg
af bragði, árstíð, lit og áferð, milli
upprunastaða.
Hunang er oftar en ekki flokkað
eftir blómunum sem safinn sem það er
búið til úr kemur. Það getur því komið
úr einni tegund blóma eða verið blanda
blómasafa margra tegunda. Langmest
af hunangi á markaði er gert úr blöndu
tveggja eða fleiri blómasafa.
Einblómahunang er, eins og
nafnið gefur til kynna, búið til úr
einni gerð af blómasafa eins langt og
slíkt er hægt. Bragð af slíku hunangi
ber sterkan keim af blóminu sem
blómasafinn kemur úr, auk þess er
liturinn ólíkur eftir blómategundum.
Við framleiðslu á einblómahunangi er
stefnt að því að halda flugunum sem
mest á svæði þar sem ein tegund blóma
er ríkjandi. Dæmi um tegundir sem
humlunum er beitt á í Bandaríkjum
Norður-Ameríku og Evrópu við
framleiðslu á einblómahunangi
eru smári, appelsínutré, bókhveiti,
sigurskúfur, blóðberg, þistill, lyng,
fíflar, sólblóm og bláberjalyng. Í
Norður-Afríku og Egyptalandi er búið
til hunang úr blómasafa sítrustrjáa og
bómullarplantna en í Ástralíu meðal
annars út tröllatrjám og leðurviði.
Hunang úr ákveðnum tegundum
blóma getur verið eitrað og valdið
einkennum eins og svima, máttleysi,
svita, velgju, uppköstum og jafnvel
dauða. Dæmi um slíkar plöntur
sem vaxa á Íslandi eru lyngrósir og
jafnvel gullregn.
Iðnar þernur
Verkaskipting innan býflugnabúa er
mikil og staða flugnanna ákveðin
af aldri þeirra. Drottningar eðla sig
tveimur vikum eftir að þær klekjast
við allt að 20 karldýr eða drunta
og safna þannig sæði sem þær nota
yfir sumarið. Eftir mökun verpa þær
eggjum og frjóvga þau eftir þörfum.
Vitað er til þess að drottningar hafi
lifað í átta ár.
Druntar klekjast úr ófrjóum
eggjum og því með
sama erfðamengi og
drottningin. Helsta
hlutverk þeirra er að
fljúga milli búa og makast
við drottningar. Kvenflugurnar,
þernur og tilvonandi drottningar,
klekjast aftur á móti úr frjóvguðum
eggjum. Þernurnar ná ekki kynþroska
í búinu vegna lyktarefna sem
drottingin gefur frá sér og kallast
ferómon. Þernurnar, sem að
jafnaði lifa í þrjátíu daga, eru
vinnudýr búsins. Þær stækka
búið og þrífa og sjá um að
safna blómasafa, framleiða
hunang og fæða lirfurnar.
Býflugur eru einstaklega
iðin kvikindi og sagt er að fluga í
söfnunarleiðangri fljúgi á 20 til 25
kílómetrahraða í eins til átta metra
hæð eftir veðri. Þær geta heimsótt allt
frá 50 og upp í nokkur þúsund blóm í
einni og sömu söfnunarferðinni, allt
eftir því hvernig safnast. Yfirleitt
eru býflugur ekki utan búsins nema
í hálfa til eina klukkustund í einu.
Söfnun hunangs
Í fyrstu söfnuðu áar okkar hunangi
sem fæðu úr búum villiflugna
og til eru hellamyndir í Afríku,
Evrópu og Ástralíu sem sýna slíka
söfnun. Elstu minjar um ræktun
býflugna eru frá því um 5000 fyrir
upphaf okkar tímatals en talið er að
söfnunin, í frumstæðri mynd, eigi sér
allt að 20 þúsund ára sögu.
Elstu minjar hunangs sem þekktar
eru fundust í Georgíu þegar unnið
var að lagningu olíuleiðslu frá Baku
í Azerbajian yfir til Georgíu til
Svartahafs. Við lagningu leiðslunnar
fundust leifar af hunangi í leirkrukku
í fornu grafhýsi sem talið er vera
4700 til 5000 ára gamalt. Í Georgíu
var algengt að jarða fólk með krukku
af hunangi, líni, berjum og vendi af
villtum blómum til að auðvelda því
ferðalagið um móðuna miklu til
handanheima.
Fornleifarannsóknir á Krít og
í Grikklandi hafa dregið fram
í dagsbirtuna 3000 ára gamlar
ofnar strákúpur og býkúpur úr
brenndum leir. Í Egyptalandi eru til
3.500 ára myndir sem sýna menn
annast býkúpur. Kínverjar hófu
snemma að ala býflugur og gáfu út
kennslubók um býflugnarækt
nokkrum öldum fyrr en
Vesturlandabúar.
Fyrir nokkrum
árum fundust við
fornleifauppgröft í
Ísrael þrjátíu þriggja hæða
og ríflega 3000 ára gömul
manngerð býbú. Talið
er að um milljón
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is
SAGA MATAR&DRYKKJA
Sælgæti
guðanna
Í einföldu máli má segja að hunang sé sætur seigfljótandi vökvi sem bý- eða hunangsflugur búa til úr plöntusafa og frjói sem flugurnar safna úr blómum og flytja heim í búið.
Eftirmynd hellamyndar
á Spáni sem sýnir mann
vera að safna hunangi.
Frummyndin er sögð
vera frá átta til sex
þúsund fyrir Krist.
Á sama tíma og humlurnar flögra frá einu blómi til annars og safna blómasafa
bera þær frjó milli blómanna og frjóvga þau.
Býflugnabú á Íslandi.