Bændablaðið - 10.03.2022, Blaðsíða 40

Bændablaðið | Fimmtudagur 10. mars 202240
Samkvæmt vefsíðu NewScientist
kemur fram að nýverið hafi hið
bandaríska smáfyrirtæki Norfolk
Plant Sciences staðið í framleiðslu
erfðabreyttra tómata.
Sótti fyrirtækið um samþykki
landbúnaðarráðuneytisins þarlendis
og hefur fulla trú á því að leyfi fyrir
erfðabreytingunni gangi í gegn.
Um ræðir svokallaða fjólubláa
tómata, bæði hold og hýði, en í
fjólubláa litnum má finna um það
bil tíu sinnum meira anthocyanín
– sem fellur undir andoxunarefni.
Anthocyanín er sérstaklega
þekkt fyrir áhrif sín gegn
hjarta- og æðasjúkdómum, krabba-
meinsfrumum, sykursýki og offitu.
Upprunalega var tómaturinn
erfðabreyttur af teymi innan
John Innes Centre í Bretlandi
árið 2008, en sú stofnun sérhæfir
sig í plöntuvísindum, erfða- og
örverufræði. Höfðu meðlimir
teymisins gert könnun á músum
er fengu duft, unnu úr fjólubláu
tómötunum og kom í ljós að þær
lifðu nær 30% lengur heldur en
mýs á hefðbundnu fæði. Taka
skal fram að þó auðvitað eigi
niðurstöður dýrarannsókna ekki
endilega við um fólk, eru þetta
sláandi niðurstöður. Erfðabreytingin
fór þannig fram að tekin voru gen
úr plöntunum (latnesku heitin)
Antirrhinum og Arabidopsis. Genin
viðbættu, alls tvö úr Antirrhinum
og eitt úr Arabidopsis, þau auka
virkni tómatarins til að framleiða
andoxunarefnið anthocyanín.
Ástæðan fyrir því að tómatarnir
hafa enn ekki komist í almenna
sölu er sú að mikill kostnaður fylgir
því að fá leyfi fyrir erfðabreyttri
ræktun. Hins vegar, árið 2019, hóf
landbúnaðarráðuneyti Bandaríkjanna
að endurskoða reglugerðir sínar og
nú er neysluvörum sem taldar eru
áhættulitlar almenningi, auðveldara
að fá samþykki.
Samkvæmt nýju reglunum er
ráðuneytinu ætlað að svara beiðnum
er þeim berast innan 180 daga.
Fyrirtæki Norfolk Plant Sciences
sem lagði inn umsókn sína fyrir um
200 dögum segist enn bíða eftir að
heyra formlega frá þeim til baka,
en samskipti við stofnunina hafi þó
verið jákvæð að öllu leyti og ekki
ástæða til að ætla að niðurstöður
verði neikvæðar.
Fyrirtæki Norfolk Plant Sciences
sem tóku við þróuninni frá bresku
kollegum sínum hjá John Innes
Centre, sögðust, eins og áður kom
fram, vera afar bjartsýn á framhaldið
en þau vonast til að selja fræ fjólubláu
tómatanna til garðyrkjumanna, auk
þess að útvega ferska tómata og aðrar
tómatvörur í verslanir sem víðast.
Þó er stefnan sú að tómatarnir
verði ekki markaðssettir með neinum
heilsufullyrðingum, en frekar að þeir
séu sérstaklega næringarríkir. Hátt
magn andoxunarefnanna tvöfaldar
einnig geymsluþol tómatanna og
veldur því að þeir ættu að vera
umhverfisvænni en sambærileg
afbrigði. Telja forsvarsmenn
fyrirtækisins það mikinn kost ef
möguleiki er á að draga úr magni
matarsóunar. /SP
UTAN ÚR HEIMI
Fjólubláir tómatar:
Erfðabreytt undur
Sænsk-keníska sprotafyrirtækið
Opibus, sem staðsett er í Naíróbí,
hóf feril sinn árið 2017 á því að
breyta eldri jeppum og
farartækjum ætluðum utanvegar
þannig að þeir gætu gengið fyrir
rafmagni í stað bensíns áður.
Rútur voru næstar á dagskrá
hjá fyrirtækinu þegar kom að
ísetningu rafmagns og nú hefur
fyrirtækið hannað og byggt sitt eigið
rafmótorhjól.
Mótorhjól Opibus hefur drægni
sem nemur allt að 200 kílómetrum
og hámarkshraðinn er 90 kílómetrar
á klukkustund. Hjólið kemur með
aftengjanlegri rafhlöðu (annaðhvort
stakri eða tvískiptri) og tekur
einungis nokkrar mínútur að
skipta um rafhlöður. Áform eru að
framleiðsla hjólanna fjórfaldist á
milli ára, úr 3.000 stykkjum nú í ár
upp í heil 12.000 árið 2023 og þá
með samstarfi mismunandi aðila í
fylkjum Afríku – þá Gana, Nígeríu,
Sierra Leone, the Kongó og Úganda.
Vinnan við breytingu hvers
farartækis fyrir sig tekur upp
undir tvær vikur og kostar allt
frá 40.000 bandarískra dala, eða
fimm milljónum íslenskra króna.
Þótt gjaldlagningin sé allhá
vilja forsvarsmenn fyrirtækisins
meina að á móti komi meðal
annars minni umhverfismengun
– enginn útblástur – og minni
rekstrarkostnaður vegna þess að
nú verði stungið í samband í stað
þess að bensíni sé dælt á vélina.
Einnig minna þeir á
framtíðarsýn Opibus sem er að
gera farartæki knúin rafmagni
aðgengilegri almenningi,
auðvelda smátt og smátt tæknina
er notuð er við umbreytingar
bílanna, gera hana hagkvæmari
og einfaldari með tímanum og þá
töluvert ódýrari.
Fyrst um sinn sér fyrirtækið
helst fyrir sér að nýta tæknina í
þágu þeirra farartækja er losa hvað
mestan koltvísýring, svo sem notuð
eru við almenningssamgöngur,
létta vörubíla, rútur og þess háttar.
Með þessu vilja þeir sem standa
að hugmyndinni sýna almenningi
hversu mikil breyting á sér stað er
sá floti hefur verið rafmagnsvæddur
og í kjölfarið myndaður staðall fyrir
raf-farartæki framtíðar Afríkulanda.
Opibus lætur reyndar ekkert
stöðva sig og hóf nú í janúar,
tilraun með 51 sætis rafrútu er
gengi fyrir sólskini. Fyrirtækið
setti upp hleðslustöðvar sólarorku
á nokkrum stöðum við vegi Naíróbí
til að fylla á rafhlöður rútunnar.
Áætlað er að rafmagnsrútan hefji
ferðir í atvinnuskyni síðar á þessu
ári – en hugmyndin er að framleiðsla
hennar komist á almennan markað
árið 2023.
Forstjórinn og annar stofnandi
Opibus, Filip Lövström, sagði að
alls hefðu fjárfestingar að upphæð
7,5 milljónir dala hafa komið frá
öllum heimshornum, þar á meðal
Silicon Valley og meginlandi Afríku
en vanalegt er að sprotafyrirtæki
fái peninga frá fjárfestum vegna
frumkvöðlaverkefna. /SP
Rafmagnsvæðing sænsk-
kenísks sprotafyrirtækis
Áætlað verð á svona mótorhjóli út úr búð er undir 170 þúsundum íslenskra króna. Mynd / Opidus
Meðhöndlun mykju hefur löngum
verið í huga hins almenna manns,
en sá úrgangur getur valdið
mörgum heilabroti ef upp úr
flæðir eða ef ofgnótt er af á annan
hátt.
Bændur í King County sýslu –
nálægt Seattle-borg í Bandaríkjunum
– brugðu á það ráð að stofna samtök
sem þeir kalla Manure Match. Þau
veita bændum einfalda lausn er
mykja hefur safnast upp hjá þeim og
leiðbeina þeim hvar best er að dreifa
henni eða útdeila, þannig að hún
verði ávinningur fyrir jarðveginn.
Samtökin hafa lista yfir
landsvæði sem eru í þörf fyrir slíka
hressingu sem og garðyrkjubændur
og aðra sem óska eftir ódýrum og
náttúrulegum áburði – auk lista yfir
búfjáreigendur sem útvega umfram
áburð ókeypis til fólks sem leitar að
áburði og/eða moltu og endurvinna
þannig dýrmæt lífræn næringarefni.
„Það hefur orðið æ vinsælla að
sjá fyrir sér með sjálfsþurftarbúskap
síðastliðin ár,“ segir forsvarsmaður
samtakanna, „og það er rómantísk
hugmynd í augum margra, auk þess
að vera umhverfisvæn í sjálfu sér.
Hins vegar er það þannig með marga
nýja bændur eða dýraunnendur
að þeir gera sér ekki grein fyrir
vandræðunum sem stafa af ofgnótt
mykju fyrr en það er um seinan.
Þess vegna ákváðum við að stofna
þessi samtök en hjá okkur má
nálgast póstlista eða skráningarblöð
þar sem kemur fram hvar býli eru
sem vilja losna við, selja eða gefa
úrganginn, hvort hann sé hrár eða
jarðgerður og frá hvers konar dýri
mykjan kemur. Fólk getur þá komið
til okkar, fyllt út skráningarblöð,
komist á póstlista eða litið á lista hjá
okkur yfir þá sem óska eftir mykju.
Á síðunni hjá okkur eru spurningar
sem gott er að fara yfir áður en
pantað er. Meðal annars verður að
gera sér grein fyrir hversu mikið
magn viðkomandi þarfnast, á hvaða
árstíma er ætlað að panta, hversu
gömul eða ung mykjan sé og þar
fram eftir götunum.“
Vefsíðan, svona ef einhver
lesenda hyggur á búferlaflutning
og búskap í grennd við Seattle, er
www.kingcd.org/programs/better-
soils/manure-match/ /SP
Fullt af skít!?:
Samtökin Manure Match
hafa ráð undir rifi hverju
Hvern vetur eru milljarðar
hunangsflugna vaktar af værum
svefni, fluttar til Kaliforníu þar
sem kraftar þeirra eru virkjaðir
við frævun – sem er flutningur
frjókorna frá frjóhnappi
til frænis – undir merkjum
möndlumjólkuriðnaðarins.
Stór hluti hunangsflugnanna,
eða rúm 30%, eiga ekki afturkvæmt
frá þessum störfum, og margar
eiga þær ekki langt líf fram undan
vegna andlegrar og líkamlegrar
örmögnunar. Áhrif eiturefna sem
notuð eru til að úða á möndlutrén
eiga þar stóran hlut að máli
og þó að möndlumjólk sé
ein vinsælasta jurtamjólk
heims er uppskeran í
langflestum tilvikum
af einræktuðum vel
eitruðum trjám
Kaliforníu.
Fyrirtækin sem
standa í þessum
iðnaði uppskera hins vegar
milljarða hagnað vegna vaxandi hóps
neytenda, veganista og annarra sem
bera hag umhverfismála fyrir brjósti.
Mótsögn þeirra við stefnu flestra
viðskiptavina sinna er því alls ekki
til fyrirmyndar og ættu þeir frekar
að sjá sóma sinn í því að standa fyrir
heilbrigðari framleiðsluþáttum og
sjálfbærni þar sem vel er hægt að
rækta möndlur á annan hátt og skaða
hvorki né drepa býflugur.
Þetta hefur ekki farið framhjá
veganistum víðs vegar um heiminn
og á vefsíðunni www. actions.
sumofus.org er undirskriftalisti
þar sem fyrirtæki er framleiða
möndlumjólk eru beðin um að hugsa
sinn gang.
Þessi tillaga neytenda hefur
þó ekki fallið í góðan jarðveg
hjá stórfyrirtækjum eins og Blue
Diamond, einu helsta merki
möndlumjólkur í heiminum, en
frá þeim kom nýlega yfirlýsing
þess efnis að það muni aldrei
koma til að fyrirtækið noti 100
prósent býflugnavænar möndlur.
Annað vel þekkt merki, Danone,
móðurfyrirtæki Silk og Alpro
varanna, hefur látið hafa eftir sér
að ekki sé á döfinni hjá þeim að
skuldbinda sig slíkum hugmyndum.
Mögulega væri þó í kortunum að
stefna að býflugnavænni vottun í
framtíðinni.
Yfirmenn Silk og
Alpro hins vegar
virðast þó hafa
tekið þá sjálfstæðu
ákvörðun að
vinna aðeins í
sínum málum.
F y r i r t æ k i
Alpro hefur
hafið að flytja inn
möndlur frá býflugnavænni
búsvæðum Miðjarðarhafsins og
forsvarsmenn fyrirtækis Silk hafa
unnið að lífvænlegri aðstæðum
hunangsflugnanna á sumum
flugnabúum Kaliforníu. Þó hafa
hvorki móðurfyrirtæki þeirra,
Danone, né keppinauturinn, Blue
Diamond, sýnt neinn áhuga á að
endurbæta birgðakeðjuna eða taka
fyrir notkun hvað banvænasta
skordýraeiturs sem úðað er á
möndlutrén.
Með undirskriftalistanum sem
má finna á vefsíðu SumOfUs, eins
og kom fram hér að ofan, er hægt
að vekja áhuga á þessu málefni en
einnig er í umræðunni að þrýsta á
stjórnvöld bæði í Evrópu og Kanada
til þess að vernda heilsu býflugna í
stað hagnaðar stórfyrirtækja. /SP
Iðnaður möndluræktunar:
Er möndlumjólk vegan?