Bændablaðið - 10.03.2022, Blaðsíða 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 10. mars 202250
Nú líður brátt að hefðbundum
vorverkum hjá bændum landsins
og því upplagt að rifja upp og
minna á mikilvægi þess að nota
keyrsluspor við hefðbundna
vinnu á túnum. Erlendis er rík
hefð fyrir þessu vinnulagi og sýnir
reynslan, og tilraunaniðurstöður,
að séu keyrsluspor notuð þá skili
það sér í aukinni uppskeru og þar
með betri afkomu.
Í dag bjóða flest tæki upp á
notkun á GPS kerfi sem gerir alla
vinnu við notkun keyrsluspora
auðveldari og markvissari, en oftar
en ekki þarf að vera með sérstakan
leiðréttingarbúnað til þess að geta
treyst á GPS kerfið, þ.e. til þess
að ekið sé nákvæmlega í sömu
sporum.
Keyrt um 80-90% túnanna
Norskar niðurstöður rannsókna
benda til þess að yfir árið, þegar
allt er talið, þ.e. skítkeyrsla,
slóðadráttur, áburðardreifing og
öll vinna í tengslum við heyskap
og heimkeyrslu uppskerunnar við
bæði fyrsta og annan slátt, þá geti
umferðin um túnin náð yfir allt að
80-90% af yfirborði þeirra! Þetta á
s.s. við ef ekki er ekið eftir fyrirfram
ákveðnum keyrslusporum.
Ef bóndinn hins vegar kemur sér
upp aksturskerfi sem tekur tillit til
vinnslubreiddar, upp á 6-9 metra,
þá má draga úr þessu álagi á túnin
niður í 25-30% af yfirborði túnanna!
Þá sýna norskar tölur að sé unnið
með 12 metra vinnslubreiddarkerfi
þá er hægt að draga úr álaginu enn
frekar og niður í allt að 17% af
yfirborði túnanna!
Þjöppunin víða vandamál
Jarðvegsþjöppun er víða vandamál
í landbúnaði í heiminum og eru
til ótal rannsóknir sem sýna áhrif
þjöppunar á t.d. slakan rótarvöxt
plantna. Skýrist það einfaldlega
af því að jarðvegurinn verður of
harður og erfiður fyrir rótarkerfi
plantnanna að vaxa niður (sjá mynd
1) og í gegnum hið samanþjappaða
lag. Samanburð má m.a. sjá á mynd
2, sem sýnir öflugt rótarkerfi plöntu
sem hefur vaxið á svæði í túni sem
ekki er venjulega ekið um.
Þessi staðreynd, auk þess sem
það er yfirleitt mun hagkvæmara
að vinna við fast akstursskipulag,
hefur leitt til þess að bændur notast
nú orðið í stórauknum mæli við föst
keyrsluspor. Auk þess er það mun
auðveldara í dag vegna þeirrar
tækni sem í boði er nú orðið.
Hönnun keyrsluspora
Það getur tekið tíma að bæði
koma sér upp réttum tækjabúnaði
sem er með vinnslubreidd sem
passar saman, sem og að „hanna“
keyrslusporin í túnum. Þó er það svo
að mjög mörg tæki í dag eru gerð
með þetta í huga og vinnslubreidd
þeirra gengur mjög oft upp í fastar
breiddareiningar. Þá getur vel verið
að það borgi sig að fórna fullri
mögulegri vinnslubreidd á einu
Á FAGLEGUM NÓTUM
Sverðburkninn, Nephrolepis
exaltata, hefur prýtt íslensk
heimili svo lengi sem elstu menn
muna. Tegundin er auðveld í
umhirðu og allir sem hafa yndi
af pottablómaræktun ættu að
ná góðum árangri við ræktun
þessarar fallegu stofuplöntu.
Burknar voru meðal vinsælustu
„grænu stofublómanna“ alla
síðustu öld enda er fremur
auðvelt að halda þeim við ef
ræktunarskilyrðum er fylgt.
Fáanleg eru nokkur yrki
tegundarinnar. Munurinn felst
aðallega í mismikilli skiptingu
laufanna og stærð plantnanna.
„Boston“-afbrigðið er líklega
algengast í ræktun en „Marissa“
er þekkt dvergafbrigði.
Íslenskir pottaplöntufram-
leiðendur eru um þessar mundir
vel birgir af sverðburkna í
gróðurhúsum sínum.
Heimkynni í rökum
hitabeltisskógum
Nát túru leg he imkynni
tegundarinnar eru skógar og
deiglendi í Mið- og Suður-
Ameríku, í Vestur-Indíum og
hefur borist til Afríku. Upp af
lágum jarðstöngli sverðburknans
vex fjöldi langra bogsveigðra
laufblaða sem gefur plöntunni
lögun og form sem minnir á
framandi gróður regnskóga og
hitabeltis. Margskipt laufblöðin
eru ljósgræn með fjöldamörgum
hrokknum blöðkum, sem aftur geta
skipst í enn fínlegri smáblöðkur.
Út frá plöntunni vaxa mislangar,
grannar greinar sem plantan getur
notað til að festa sig við undirlag
og aðrar greinar, en sverðburkninn
getur bæði vaxið í jarðvegi og sem
ásæta á trjám, við mikinn loftraka.
Þar sem veðurfar gefur tilefni til
getur sverðburkninn dreift sér
ótæpilega og er t.d. álitin ágeng
framandi tegund í S-Afríku sem
ekki er heimilt að gróðursetja
utanhúss.
Svipmikil planta sem
kallar á athygli
Laufkrónan er fagurlega sveigð
og myndar glæsilegt, nærri
hnöttótt form sem sómir sér
hvarvetna vel, jafnt á borði og
blómastandi, í gluggakistu sem
og í hengipotti. Þótt umhirða
sverðburkna sé ekki flókin þarf að
uppfylla nokkur atriði til að hann
haldi góðum þrifum. Loftraki þarf
að vera nokkru hærri en algengt
er í flestu húsnæði.
Til að mæta því þarf að úða
hann reglulega með fínum
vatnsúða og koma honum ekki
fyrir nærri ofni eða öðrum
hitagjöfum. Miða mætti við 70%
loftraka til að honum líði vel, en
það er nokkru hærri loftraki en
algengur er í íbúðarhúsnæði.
Hár loftraki, miðlungs
hita- og birtuþörf
Sverðburkni þolir vel venjulegan
stofuhita en hann getur einnig
þrifist við hita allt niður í 10 °C
um tíma án þess að hljóta skaða
af. Ef hitastigið er í hærra lagi þarf
sérstaklega að huga að því að úða
plöntuna með vatni til að halda
nægilega háum loftraka, annars er
hætt við að laufskemmdir verði.
Birtukröfurnar eru hóflegar eins
og títt er um burkna. Því má
velja sverðburknanum stað þar
sem nokkurs skugga gætir. Á of
dimmum stað dregur þó töluvert
úr vexti.
Vöxturinn getur verið hraður
frá vori og fram eftir sumri. Búast
má við að plantan tvöfaldi umfang
sitt árlega fyrstu tvö til þrjú árin en
eftir það verður vöxturinn hægari.
Fjölgun, vökvun, næring
og umpottun
Auðvelt er að fjölga plöntunum
um leið og umpottun er
framkvæmd. Hliðargreinar með
smárótum eru þá teknar af og
komið fyrir í litlum pottum og
þeim haldið vel rökum fyrstu
vikurnar. Umpottun á útmánuðum
er ætíð til bóta til að tryggja góð
þrif. Veljið rakaheldna pottamold
sem gjarnan má innihalda dálítið
af safnhaugamold. Kannski
getur þurft að minnka hana
með skiptingu ef hún reynist
of umfangsmikil. Huga þarf
vel að vökvun og gæta þess að
pottamoldin þorni aldrei um
of. Á mesta vaxtartímanum er
sverðburkninn vökvaður tvisvar
til þrisvar í viku með daufri
áburðarblöndu í annað hvert
skipti. Til dæmis má miða við að
nota algengan inniblómaáburð,
einn tappa af áburði í 2 lítra af
vatni frá mars til ágústloka. Á
veturna er haldið áfram að vökva
þannig að moldin í pottinum þorni
aldrei alveg, en áburðargjöf er
óþörf í skammdeginu. Plantan
getur orðið áratuga gömul ef
þessum einföldu ráðum er fylgt.
Lítið er um skaða af völdum
meindýra í sverðburkna.
Ingólfur Guðnason.
GARÐYRKJUSKÓLI LBHÍ REYKJUM
Klassík í stofunni
Náttúruleg heimkynni sverðburkna eru skógar og deiglendi í Mið- og
Suður- Ameríku og í Vestur-Indíum.
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Fram undan er jarðvinna og önnur vorverk hjá bændum og rétt að minna á mikilvægi þess að nota keyrsluspor við
hefðbundna vinnu á túnum. Mynd / BBL
Í sömu sporum ár eftir ár?
Skýringarmynd 1. Hér sést hvernig jarðvegur verður samanþjappaður þar
sem oft er ekið um. Mynd / Julie Wiik
Skýringarmynd 2. Rótarkerfi plantna þarf lausan jarðveg til þess að geta
vaxið almennilega. Mynd / Julie Wiik
Gróhirslur Sverðburkna