Læknablaðið - 01.01.2022, Blaðsíða 14

R A N N S Ó K N
14 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
mörgum greiningaraðferðum og ekki í öllum tilfellum sú besta.
Athuga þarf að ekki eru allir sem mælast með of hátt ferritín í blóði
arfhreinir fyrir stökkbreytingar sem valda arfgengri járnofhleðslu.
Breytingarnar sem um ræðir eru algengar í samfélögum N-Evrópu
og því ekki óalgengt að arfblendnir einstaklingar mælist með of
hátt ferritín í blóði.8 Í grein Favoloro kemur fram að nýtni erfða-
rannsókna á stökkbreytingum tengdum bláæðasegatilhneigingu
(F5: G1691A og F2: G20210A) sé í kringum 10% á árunum eftir 2010.9
Munur á tengslum þessara sjúkdóma við erfðaráðgjöf Landspítala
gæti útskýrst með því að viðeigandi erfðapróf eru hluti af stærri
uppvinnslu sjúklings hjá viðeigandi sérfræðingum.
Tíðni ákveðinna erfðaprófa er lægri hér á landi en annars
staðar. Það helgast af algengi ákveðinna landnemabreytinga í ís-
lensku þýði. Þannig er slímseigjusjúkdómur töluvert sjaldgæfari
hér á landi en í Evrópu og vöðvaspennuvisnun, sem var algeng-
asta ástæða fyrir erfðaprófi á eftir krabbameinum, er töluvert
algengari.10,11 Mögulega mun það hlutfall breytast með auknum
fjölda greininga og auknum fjölda innflytjenda á Íslandi.
Ástæður fyrir erfðaráðgjöf (að krabbameinum undanskildum)
virtist vera nokkuð jafndreifðar með tilliti til sjúkdómahópa (mynd
3). Þetta er áhugavert í ljósi þess að deildin er lítil og þjónustar fjöl-
breyttan sjúklingahóp. Nýtni fjölgenarannsókna vegna krabba-
meina (n=396) var nokkuð lægri (20%) en vegna annarra sjúkdóma
(40%). Einnig var munur á hversu oft niðurstaðan óþekkt klínísk
þýðing fékkst. Í fjölgenarannsóknum vegna krabbameina var hlut-
fallið 56%, en 23% í fjölgenarannsóknum vegna annarra sjúkdóma.
Talsvert hefur verið skrifað um áhrif erfðabrigða með óþekkta
klíníska þýðingu, bæði á greiningarferlið og fyrir sjúklinga.1
Erfðabrigði með óþekkta klíníska þýðingu geta oft flækt hvern-
ig ráðþegi skilur niðurstöðu erfðarannsóknar og geta þau verið
misskilin sem meinvaldandi.12 Erfðaráðgjöf Landspítala tekur á
móti sjúklingum eftir tilvísun frá heilbrigðisstarfsfólki en einnig
er sjálfsvísun í boði. Viðtöl fara fram ýmist í síma, myndsíma eða
á göngudeild. Aðgengi að þjónustunni hefur jafnan verið gott og
biðlistar stuttir. Í ljósi þess hve há nýtnin er fyrir ákveðna sjúk-
dómahópa má áætla að fleiri gætu átt erindi í erfðaráðgjöf. Kostir
sóknum (3%) voru ekki aðgengilegar í þeim gagnagrunnum sem
notaðir voru við rannsóknina. Algengast var að prófað væri fyrir
landnemastökkbreytingum í BRCA1- og BRCA2-genum (n=1725,
72%). Raðgreiningar á stökum genum voru 181 yfir tímabilið. Þar
af skiluðu 83 (46%) jákvæðri niðurstöðu og 98 skiluðu neikvæðri
niðurstöðu (54%)
Á árunum 2014-2015 voru fjölgenarannsóknir teknar í notkun
sem hluti af erfðauppvinnslu, mest vegna krabbameina en einnig
vegna annarra sjúkdóma. Í kjölfarið voru tákn- og heilerfðamengis-
rannsóknir teknar í notkun. Á mynd 4 má sjá samantekt á niður-
stöðum þeirra rannsókna. 491 fjölgenarannsókn var framkvæmd
á tímabilinu, 378 (77%) vegna krabbameina og 113 (23%) vegna
annarra sjúkdóma. Nýtni fjölgenarannsókna tengdra arf gengum
krabbameinum reyndist helmingi minni (20%) borið sam an við aðr-
ar fjölgenarannsóknir (40%) sem framkvæmdar voru yfir tímabilið.
Nýtni tákn- og heilerfðamengisrannsókna var 46%. Gögn fengust
um 88 slíkar rannsóknir, 53 (60%, nýtni = 40%) táknraðgreiningar
og 35 (40%, nýtni = 52%) heilerfðamengisrannsóknir. Niðurstöður
með óljósa klíníska þýðingu fengust í 56% tilfella í fjölgenarann-
sóknum vegna krabbameina, 23% tilfella hjá öðrum fjölgenarann-
sóknum og í 8% tilfella hjá tákn- og heilerfðamengisrannsóknum.
Samkvæmt gögnum frá litningarannsóknarstofu Landspít-
ala fyrir tímabilið voru 475 örflögugreiningar gerðar. Í 34% til-
fella var um að ræða eintakabreytingar (Copy number variations)
á erfðaefni (n=161). Slíkar breytingar leiða oft til örbrottfalls- og
örtvöföldunarheilkenna en 16 slík tilfelli greindust í gegnum
erfðaráðgjöf Landspítala á tímabilinu.
Umræður
Vegna þeirra skilyrða sem sett voru í upphafi rannsóknar er ljóst
að þau náðu ekki að öllu leyti yfir raunverulegan fjölda einstak-
linga sem komu í erfðaráðgjöf á tímabilinu. Einnig má nefna að um
afturskyggna rannsókn var að ræða og upplýsingar því aðeins jafn
góðar og fyrirliggjandi gögn. Í sumum tilfellum vantaði færslur.
Einnig var ekki ljóst að alltaf væru skráð nöfn þeirra ættingja sem
fylgdu ráðþegum í viðtöl og höfðu ekki bein tengsl við sjúkdóm en
gagn af erfðaráðgjöfinni engu að síður. Einnig endurspegla gögn-
in aðeins hluta þeirra sem fengu erfðaráðgjöf í gegnum síma.
Mikil aukning átti sér stað í erfðaráðgjöf á árunum 2012-2017.
Mest varð aukningin milli 2012 og 2013 en þá fjölgaði komum um
59%. Þessi mikla aukning skýrist að hluta af þeim fjölda fólks sem
leitaði sér erfðaráðgjafar eftir að leikkonan Angelina Jolie birti bréf
í New York Times þar sem hún lýsti reynslu sinni af því að bera
meinvaldandi breytingu í BRCA1-geni.6 Þá var aukningin minnst
milli áranna 2013 og 2014, eða um 3%. Auknum fjölda koma fylgir
aukin þörf á þjónustu og þeirri þörf hefur verið mætt, einkum með
innleiðingu nýrra rannsókna og fjölgunar starfsfólks.
Þegar ástæður fyrir rannsókn voru skoðaðar kom í ljós að
nokkur áherslumunur var vegna þeirra sem fóru í erfðaráðgjöf og
erfðarannsókn í kjölfarið og þeirra sem fóru í erfðarannsókn án
aðkomu erfðaráðgjafar ESD. Það kemur ekki á óvart að algengustu
sjúkdómarnir sem sent var í rannsókn fyrir án aðkomu erfðaráð-
gjafar Landspítala eru í flestum tilvikum meðhöndlanlegir og um
einstaklinga undir eftirliti sérfræðinga að ræða. Á það sérstaklega
við í tilviki sjúkdóma eins og arfgengrar járnofhleðslu og bláæða-
segatilhneigingar. Hafa ber í huga að erfðarannsóknir eru ein af
Mynd 4. Sýnir tölulegar upplýsingar um niðurstöður og nýtni fjölgenarannsókna vegna
arfgengra krabbameina í samanburði við fjölgenarannsóknir vegna annarra sjúkdóma og
tákn- og heilerfðamengisrannsókna.