Læknablaðið - 01.01.2022, Blaðsíða 27

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 27
Y F I R L I T S G R E I N
í þrjú skipti. Hnitstýrð geislameðferð krefst mikillar nákvæmni í
staðsetningu sjúklings, myndstýringu og myndvinnslu, ekki síst
vegna áhrifa öndunarhreyfinga á staðsetningu æxlisins.91 Vonir
standa til að hnitstýrð geislameðferð verði tekin upp á Landspítala
á næstu misserum.
Læknandi geislameðferð
Lungnakrabbamein önnur en smáfrumukrabbamein
Við óskurðtæk lungnakrabbamein á stigi III er oftast gefin hefð-
bundin geislameðferð daglega 5 daga vikunnar, oftast 2 Gy í senn
þar til að 60-66 Gy heildarskammti hefur verið náð.92 Samhliða
geislameðferðinni er gefin meðferð með krabbameinslyfjum.92
Meðferðarsvæðið er æxlið sjálft ásamt þeim eitlum sem sterkur
grunur er um að innihaldi meinvörp.93
Sjúklinga með æxli á stigi I og II sem ekki er treyst í skurðað-
gerð er hægt að meðhöndla með læknandi hnitmiðaðri geislameð-
ferð.94,95 Ekki liggja fyrir slembaðar rannsóknir þar sem árangur er
borinn saman við skurðaðgerð. Rannsóknir hafa þó sýnt fram á
allt að 41% 5 ára lífshorfur,95 jafnvel þótt geislameðferðarhópurinn
sé eldri og með fleiri langvinna sjúkdóma en sjúklingar sem geng-
ust undir skurðaðgerð.96 Geislameðferð fyrir skurðaðgerð getur
komið til greina í völdum tilvikum sjúklinga með stig lllA sjúk-
dóm,97 en geislameðferð eftir skurðaðgerð, eins og hjá þeim sem
eru með æxli í skurðbrúnum, er næstum aldrei beitt, enda sýnt
fram á að lifun er verri eftir slíka geislameðferð.98
Smáfrumukrabbamein
Smáfrumukrabbamein sem bundið er við annan helming brjóst-
hols er alla jafna meðhöndlað bæði með krabbameinslyfjum og
geislameðferð samhliða í læknandi skyni.35 Geislaskammtar eru
sambærilegir og fyrir önnur lungnakrabbamein, en oft eru gefnar
tvær meðferðir daglega á skemmra tímabili. Ef svörun við upp-
hafsmeðferð er góð næst oft betri lifun með því að gefa fyrirbyggj-
andi geislameðferð á heilavef í kjölfarið.35
Líknandi geislameðferð
Líknandi geislameðferð er beitt þegar lækningu við lungna-
krabbameini verður ekki komið við, og þá oftast vegna einkenna
frá meinvörpum eða frumæxli. Geislaskammtur og lengd með-
ferðar veltur á almennu ástandi sjúklings, einkennum og staðsetn-
ingu æxlis, allt frá stakri meðferð í allt að 10 skipti.99
Líknandi meðferð önnur en geislameðferð er afar mikilvægur
þáttur í meðferð sjúklinga með ólæknandi lungnakrabbamein, en
er ekki til nánari umfjöllunar hér.
Lífshorfur og forspárþættir
Stigun er sterkasti forspárþáttur lífshorfa fyrir sjúklinga með
lungnakrabbamein, bæði smáfrumukrabbamein og önnur lungna-
krabbamein. Aðrir mikilvægir forspárþættir eru frumugerð,100
innvöxtur í æðar og sogæðar,101 en einnig aldur, almennt ástand
sjúklings (hrumleiki), þyngdartap og starfsgeta.102 Nýlega hefur
þekking á sameindaerfðaþáttum eins og stökkbreytingum í EGFR,
ALK, PDL1, ROS1 í æxli sjúklinga opnað fyrir nýja meðferðar-
möguleika hjá sjúklingum með dreifðan sjúkdóm, og geta verið
forspárþættir lifunar.103,104 Þannig hafa nýlegar rannsóknir sýnt
að ónæmisörvandi meðferð getur allt að tvöfaldað lifun sjúklinga
með kirtilkrabbamein á stigi IV þar sem æxlin eru án sértækra
stökkbreytinga,105 þrefaldað lifun þeirra sem eru með EGFR-stökk-
breytingu71 og allt að sjöfaldað lifun sjúklinga með ALK-stökk-
breytingu.106
Lokaorð
Á síðasta áratug hafa orðið miklar framfarir í greiningu og með-
ferð lungnakrabbameins og hafa þær flestar verið teknar upp hér
á landi. Þar vegur þyngst tilkoma nýrra líftækni- og krabbameins-
lyfja hjá sjúklingum með útbreiddan sjúkdóm en einnig notkun
jáeindaskanna og ómsjárspeglana sem bætt hafa umtalsvert stig-
un miðmætiseitla. Loks hefur tilkoma brjóstholsspeglunar aðgerða
gjörbreytt skurðmeðferð sjúklinga með staðbundinn sjúkdóm og
framfarir í geislameðferð auðveldað meðferð þeirra sem ekki er
treyst í aðgerð. Skimun við lungnakrabbameini hefur enn ekki
verið tekin upp en ljóst er að ákjósanlegar aðstæður eru til slíkrar
leitar vegna þekkingar á faraldsfræði sjúkdómsins hérlendis og
erfðum hans. Ánægjulegustu fréttirnar í baráttunni við lungna-
krabbamein er hversu mikið dregið hefur úr reykingum á Íslandi
og vekur það vonir um að snúa megi niður þennan illskæða far-
aldur sem lungnakrabbamein er enn.
Þakkir
Þakkir fær Sigríður Oddný Marinósdóttir verkefnastjóri lungna-
lækninga á Landpítala fyrir aðstoð við uppsetningu á töflum og
heimildum.
Greinin barst til blaðsins 8. júní 2021,
samþykkt til birtingar 1. desember 2021.