Læknablaðið - 01.01.2022, Blaðsíða 58

58 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
Þegar ég gekk til prestsins forðum daga,
í undirbúningi fermingar, upplifði ég oft
á tíðum hjartatitring. Hjartað tók byltur,
hoppaði skringilega til og sýndi á sér
hliðar sem ég hafði ekki upplifað áður.
Ég kunni því vel að meta predikanir
lærimeistarans um tilvist framhaldslífs
því ég var ekki í neinum vafa um að ég
sjálfur væri við dauðans dyr.
Eins og oft áður stappaði móðir mín
í mig stálinu. „Hafðu engar áhyggjur af
þessu, þetta eru bara hjartataugarnar.“
Ég missti föður minn ungur og fyrir
vikið var huggunarmáttur móðurorðanna
mikill. Því sannfærðist ég fljótt um að enn
væri lífsvon og tók gleði mína á ný.
Stuttu síðar komst ég að því að út-
skýringar og ráðleggingar móður minnar
voru ekki út í bláinn heldur gagnreyndar.
Heimildin var dökkbrún og snjáð skrudda
sem stóð dularfull og íbyggin í einni af
bókahillum heimilsins.
Bókin bar heitið Heilsurækt og manna-
mein – læknisfræði nútímans fyrir almenning.
Hún var rituð af Níels heitnum Dungal og
kom út árið 1943.
Þessi rúmlega sjö hundruð síðna
doðrantur vakti fljótlega forvitni mína.
Þarna mátti finna ítarlegar greinar um
alla mögulega sjúkdóma auk áhrifamik-
illa litmynda sem hæglega vöktu óhug í
ungri sál.
Mestan áhuga minn vakti kaflinn um
giktsjúkdóma í hjarta. Um þennan sjúk-
dóm las ég aftur og aftur þangað til ég
var orðinn sannfærður um að þessi veiki
hefði búið um sig í mínu hjarta. Allt kom
heim og saman. Því miður voru með-
ferðarmöguleikar fáir og horfur slæmar.
Síðar lærði ég að þeir eru samferða-

L I P R I R P E N N A R
Heimugleg andvörp hjartatauga
Axel F. Sigurðsson
hjartalæknir
axel@hjartamidstodin.is
menn, hjartatitringurinn og heilsukvíð-
inn.
Getur hjartað slegið aftur á bak?
Hjartsláttaróþægindi eru meðal algeng-
ustu ástæðna þess að fólk leitar læknis.
Langoftast er þó um fullkomlega sak-
laust fyrirbæri að ræða. Lífshættulegar
hjartsláttartruflanir gefa sig oftast til
kynna á annan máta.
Hugtakið „palpitations“ lýsir óþægi-
legri meðvitund um eigin hjartslátt, jafn-
vel þótt hann sé fullkomlega reglulegur
og í alla staði eðlilegur.
Einhverra hluta vegna viljum við helst
ekki vita af hjartanu. Við kippum okkur
ekki upp þótt garnirnar gauli en helst
viljum við ekki finna hjartað slá.
Fólk lýsir hjartsláttarónotum á ýmsan
hátt. Eitt sinn sagði áhyggjufullur skjól-
stæðingur við mig: „Ég er búin að vera
með stöðugan hjartslátt í marga daga“.
Hvernig er hægt að kvarta yfir því að
vera með hjartslátt?
Þá sagði kona nokkur við mig nýverið:
„Óþægilegast finnst mér þegar hjartað
slær aftur á bak.“
Svíar nota orð eins og „hjärtklappn-
ing“ og „dubbelslag“. Enskan notar orð
eins og „irregular beats“, „skipped beats“,
„fluttering“ og „flip-flopping“.
Orðið hjartatitringur gæti náð nokkuð
vel yfir þetta allt saman.
Endurupprisa hjartatauganna
Hafandi verið búinn að upplifa vand-
ræðagang hjartatauganna sjálfur nokk-
uð lengi á uppvaxtarárunum beið ég
spenntur eftir að læra meira um þessa
merkilegu þræði þegar ég hóf nám í læknis-
fræði.
Það kom hins vegar fljótt á daginn að
hjartataugarnar áttu ekki lengur upp á pall-
borðið. Allt tal um þær var úrelt og tilheyrði
fortíðinni.
Ágætir kennarar bentu á að tilvísun í
hjartataugarnar væri eitthvað sem læknar
hefðu lengi notfært sér til að útskýra ein-
kenni frá hjarta sem þeir hreinlega gátu ekki
útskýrt. Nú skyldi einblínt á leiðslukerfi
hjartans, boðspennur, afskautun og endur-
skautun.
Nýverið hafa hjartataugarnar þó fengið
uppreisn æru og hafa rannsóknir sýnt að
þær gegna lykilhlutverki í starfsemi hjart-
ans.
Mænan, heilastofninn og ýmsir aðrir
hlutar heilans fá stöðug taugaboð frá hjart-
anu. Að sama skapi berast boð frá miðtauga-
kerfinu til hjartans um sympatískar og para-
sympatískar taugabrautir.
Um er að ræða afar flókin „feed-back“
kerfi sem ætlað er að stuðla að stöðugleika
og jafnvægi í starfsemi hjarta og æðakerfis.
Komið hefur í ljós að þessi stýrikerfi gegna
lykilhlutverki við tilurð og þróun ýmissa
hjartasjúkdóma.
Líklegt er að aukin þekking á starfsemi
hjartatauganna geti hjálpað okkur að skilja
betur orsakir skyndidauða af völdum hjart-
sláttartruflana sem mikið hefur verið rætt
og ritað um undanfarið.
Hjálmar Jónsson frá Bólu orti:
„heimugleg andvörp hjartatauga
hrópa þegjandi á vörum þeim”.
Það er óhætt að tala um hjartataugarnar aft-
ur. Þær hafa ekki tekið síðasta andvarpið.