Læknablaðið - 01.01.2022, Blaðsíða 18

18 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
Greindum tilfellum fjölgaði í skimunarhópi og 5 ára lifun batnaði,
en dánartíðni hélst hins vegar óbreytt. Á síðustu áratugum hefur
verið efnt til stórra framskyggnra samstarfsverkefna í Bandaríkj-
unum og Evrópu. Fyrstu rannsóknir á skimun með tölvusneið-
myndum (TS) voru gerðar í Japan og fyrsta alþjóðlega rannsóknin
benti til þess að unnt væri að finna um 80% lungnakrabbameina
á byrjunarstigi.8,9 Þessar rannsóknir voru hins vegar ekki slemb-
aðar og það rýrði gildi niðurstaðnanna. Á árunum 2005-2009 var
stærsta rannsókn á TS-skimun fyrir lungnakrabbameini til þessa
framkvæmd á vegum bandarísku röntgenlæknasamtakanna. Þar
var 53.000 reykingamönnum/konum skipt í tvo slembihópa þar
sem annar hópurinn var skimaður árlega með TS og hinn með
röntgenmyndum. Rannsóknin sýndi 20,4% lækkun á dánartíðni
vegna lungnakrabbameins í TS-hópnum (p<0,004).7 Skimunar-
rannsóknir með TS hafa einnig farið fram í Evrópu. Stærst þeirra
er hollensk-belgíska NELSON-rannsóknin þar sem 15.822 þátt-
takendum var skipt í skimunarhóp með TS sem fylgt var eftir í 6,5
ár og í viðmiðunarhóp án skimunar. Niðurstöður NELSON-rann-
sóknarinnar sýndu marktæka lækkun á dánartíðni sem reyndist
meiri hjá konum en körlum, eða 36% lækkun borið saman við 26%
hjá körlum.10,11
Ýmis vandamál geta þó tengst skimun, eins og óþarfa geislun
á brjóst og brjóstholslíffæri, auk þess getur skimun valdið streitu
og kvíða.7,11,12 Lungnakrabbamein greinist aðeins í 0,5-1% TS-
rannsókna og falsk-jákvæðar rannsóknir eru algengar.7, 11 Kostir
skimunar hafa þó víða verið taldir vega þyngra en vankantar og
í Bandaríkjunum hefur skimun fyrir lungnakrabbameini með TS
verið tekin inn í klínískar leiðbeiningar13 sem heilbrigðisyfirvöld
mæla með. Í Evrópu var lengi beðið eftir niðurstöðum NELSON-
rannsóknarinnar, en ýmis samtök, þar á meðal bresku lungna-
læknasamtökin, hafa mælt með skimun áhættuhópa og birt ítar-
legar klínískar leiðbeiningar um gagnsemi skimunar.13,14 Fyllilega
er tímabært að tekin verði upp umræða á Íslandi um skimun fyrir
lungnakrabbameini, en áhugi er fyrir hendi á hinum Norður-
löndunum.15 Slík starfsemi krefst mannafla og undirbúnings en
ætla má að á Íslandi sé nú þegar til staðar nauðsynlegur tækja-
búnaður og sjúkrahúsaðstaða. Þá gæti þekking á faraldsfræði og
erfðum lungnakrabbameins hérlendis skapað okkur sérstöðu við
skipulagningu skimunar fyrir lungnakrabbameini.16
Vefjaflokkun og sameindameinafræði
Til að vefjagreina lungnaæxli er fengið úr því sýni, oftast í berkju-
speglun eða með ástungu í gegnum brjóstvegg. Sýnið er skoðað í
smásjá, gerðar eru á því mótefnalitanir og í völdum tilfellum sam-
eindafræðilegar mælingar. Niðurstöður þessara rannsókna eru
forsenda ráðlegginga um viðeigandi meðferð.
Vefjaflokkun og mótefnalitanir
Lungnakrabbamein eru flokkuð í tvo vefjaflokka eftir smásjárút-
liti, annars vegar smáfrumukrabbamein (SCLC), sem eru um 15%
æxlanna, og hins vegar lungnakrabbamein af öðrum vefjagerð-
um (NSCLC) (84%) (mynd 1). Af síðarnefnda flokknum er kirtil-
krabbamein (adenocarcinoma) og flöguþekjukrabbamein (squamous
cell carcinoma) langalgengust en aðrar vefjagerðir sjaldgæfari (<2%).
Með fullkomnari mótefnalitunum er mögulegt að flokka æxlin
betur og það hefur leitt til þess að hlutfall illa þroskaðra meina
Mynd 1. Fjórar helstu vefjagerðir lungnakrabbameins. a. Smáfrumukrabba-
mein. Þéttar breiður smárra æxlisfrumna vaxa án mynsturs. Kjarnalitarefni er
þétt, einsleitt og kjarnakorn sjást naumast eða ekki. b. Flöguþekjukrabbamein.
Æxlisfrumur mynda hornefni og tengjast millifrumubrúm. c. Kirtilmyndandi
krabbamein. Stórar æxlisfrumur með áberandi kjarnakorn mynda kirtilholrými.
d. Stórfrumukrabbamein. Stórar æxlisfrumur vaxa í breiðum án sérhæfingar í
átt til flögu- eða kirtilþekju.
a.
b.
c.
d.
Y F I R L I T S G R E I N