Læknablaðið - 01.01.2022, Blaðsíða 17

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 17
Inngangur
Á Íslandi greinast í kringum 170 einstaklingar með lungna-
krabbamein ár hvert og eru flestir í kringum sjötugt við grein-
ingu.1,2 Reykingar eru langveigamesta orsök lungnakrabbameins
en mikið hefur áunnist í reykingaforvörnum síðastliðna áratugi
hér á landi. Ýmis eiturefni í umhverfi geta einnig aukið áhættu
á lungnakrabbameini, til dæmis asbest og mengun frá umferð,3
enda þótt óljóst sé hversu sterkir þeir áhættuþættir eru hérlendis.
Nýgengi sjúkdómsins hefur farið lækkandi síðasta áratug hjá báð-
um kynjum, sem skýrist aðallega af minni reykingum.4 Dánartíðni
af völdum lungnakrabbameins fer minnkandi, en er engu að síður
hæst allra krabbameina hérlendis og leggur um 130 einstaklinga
að velli árlega.1 Lífshorfur sjúklinga hafa batnað og í dag má gera
ráð fyrir að í kringum 20% þeirra séu á lífi 5 árum eftir greiningu,
sem er ívið hærra en í mörgum nágrannalöndum okkar.5 Ein helsta
áskorunin í meðferð lungnakrabbameins er hversu margir sjúk-
lingar greinast með meinvörp í miðmætiseitlum eða í fjarlægum
líffærum en þá kemur læknandi skurðaðgerð ekki til greina. Við
útbreiddum sjúkdómi er í staðinn beitt krabbameinslyfja- og/eða
geislameðferð. Á slík meðferð við hjá næstum öllum sem grein-
ast með smáfrumukrabbamein (small cell lung carcinoma, SCLC) en
Á G R I P
Lungnakrabbamein er annað algengasta krabbameinið á Íslandi hjá
konum og þriðja hjá körlum. Þótt hægt hafi á nýgengi sjúkdómsins á
undanförnum árum dregur ekkert krabbamein fleiri Íslendinga til dauða.
Einkenni lungnakrabbameins geta verið staðbundin en eru oftar almenns
eðlis og á það stóran þátt í hversu margir sjúklingar greinast með
útbreiddan sjúkdóm. Á síðustu árum hafa orðið miklar framfarir í grein-
ingu og meðferð lungnakrabbameins. Tilkoma jáeindaskanna og berkju-
ómspeglunar hafa bætt stigun sjúkdómsins og gert meðferð markvissari.
Lungnaskurðaðgerðir með brjóstholssjá hafa stytt legutíma og fækkað
fylgikvillum, auk þess sem nýjungar í geislameðferð nýtast betur sjúk-
lingum sem ekki er treyst í skurðaðgerð. Mestar nýjungar hafa þó orðið
í lyfjameðferð útbreidds lungnakrabbameins. Þar hafa öflug líftæknilyf
komið til sögunnar sem gera kleift að klæðskerasauma meðferðina út frá
mælingum á stökkbreytingum og lífmörkum í æxlunum. Loks hafa nýlegar
skimunarrannsóknir með lágskammta tölvusneiðmyndum sýnt marktæka
lækkun á dánartíðni. Hér eru helstu nýjungar í greiningu og meðferð
lungnakrabbameins reifaðar með hliðsjón af þeim framförum sem orðið
hafa og er sérstaklega vísað til íslenskra rannsókna.
Nýjungar í greiningu og meðferð
lungnakrabbameins
Hrönn Harðardóttir1
Steinn Jónsson1,2
Örvar Gunnarsson3
Bylgja Hilmarsdóttir4
Jurate Ásmundsson4
Ingibjörg Guðmundsdóttir4
Vaka Ýr Sævarsdóttir3
Sif Hansdóttir1,2
Pétur Hannesson1,5
Tómas Guðbjartsson1,6
Höfundar eru öll læknar nema Bylgja sem er frumulíffræðingur.
1Lungnalækningum Landspítala, 2læknadeild Háskóla Íslands,
3krabbameinslækningum, 4rannsóknarstofu í meinafræði, 5röntgendeild, 6hjarta- og
lungnaskurðlækningum Landspítala.
Fyrirspurnum svarar Hrönn Harðardóttir, hronnh@landspitali.is
þau eru í kringum 15% lungnakrabbameina, og hjá tveimur þriðju
sjúklinga með önnur lungnakrabbamein (non-small cell lung carcin-
oma, NSCLC).
Þessi yfirlitsgrein er skrifuð með breiðan hóp lækna í huga en
einnig aðra heilbrigðisstarfsmenn og nema í heilbrigðisvísindum.
Hún er töluvert breytt frá eldri yfirlitsgrein um lungnakrabbamein
sem birtist 2008 í Læknablaðinu,6 og er nú aðallega fjallað um nýj-
ungar í greiningu og meðferð. Textinn byggist á nýjustu heimild-
um sem fundust á PubMed, MEDLINE og í heimildaskrám nýlegra
yfirlitsgreina, auk þess sem vísað er sérstaklega til íslenskra rann-
sókna.
Snemmgreining og skimun
Lengi hefur verið ljóst að árangur í meðferð lungnakrabbameins
er bestur þegar sjúkdómurinn greinist snemma og unnt er að
beita skurðaðgerð til lækningar. Því hefur verið áleitin spurning
hvort snemmgreining áhættuhópa með skimun gæti bætt horfur
verulega. Fyrstu skimunarrannsóknir með röntgenmyndum og
frumurannsóknum á hráka á 8. áratug síðustu aldar sýndu ekki
fram á lækkun á dánartíðni borið saman við venjulegt eftirlit.7