Læknablaðið - 01.05.2022, Side 46

266 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
Nýverið las ég bók Sveinbjargar Svein-
björnsdóttur Aldrei nema kona (Sæmundur,
2020). Þetta er vel skrifuð heimildaskáld-
saga um formæður Sveinbjargar, þrjá
ættliði kvenna í Skagafirði á 18. og 19.
öld. Um leið og ég mæli með lestri þeirrar
bókar langar mig í þessum pistli, sem
settur er knappur rammi,
að minnast kvenna sem ég
er komin af í beinan kven-
legg.
Langamma
Móðuramma móður
minnar var Una Guðrún
Einarsdóttir, fædd 20. ágúst
1872 í Ármótaseli, Hofteigs-
sókn, N-Múlasýslu. Látin
18. september 1909. Um
hana stendur í Íslendingabók: „Húsfreyja
í Hraunfelli, Hofssókn, N-Múl. 1901.
Húsfreyja á Gnýstöðum og Hraunfelli,
„myndarkona” segir Einar prófastur”.
Hún missti fyrri eiginmann sinn, Guð-
mund Árnason, 31 árs, 1898, frá tveimur
ungum börnum.
Mér var sagt að Guðmundur hefði í
banalegunni beðið Guðjón bróður sinn að
annast konu sína og börn eftir hans dag.
Það gerði hann. Þau héldu áfram búskap
og urðu síðar hjón. Guðjón Árnason,
fæddur 23. mars 1866 á Síreksstöðum,
Hofssókn í Vopnafirði, var langafi minn.
Þau eignuðust saman 5 börn. Yngsta
barnið var fætt 17. september 1909, degi
fyrir dánardægur langömmu. Hún hefur
því dáið frá barni sínu dagsgömlu. Lík-
legast finnst mér að henni hafi blætt út
eftir fæðinguna. Nú til dags deyr ein kona
af barnsförum á rúmlega 5 ára fresti hér
á landi (samkvæmt Fæðingarskráningu

L I P R I R P E N N A R
„Aldrei nema kona”
Rún Halldórsdóttir
svæfingalæknir
run.Halldorsdottir@hve.is
2018, skýrslu á síðu Embættis landlæknis
frá 2020). Tæpum 6 árum síðar dó langafi
úr lungnabólgu, 49 ára.
Amma
Móðuramma mín, Kristrún Árný Guð-
jónsdóttir, fædd 9. mars 1908, var
sjötta barn móður sinnar. Hún
varð ung munaðarlaus og var
fóstruð hjá vandalausum. Fór
snemma að vinna fyrir sér sem
vinnukona á bæjum í Vopnafirði
og vann um árabil við saumaskap
hjá klæðskera í Neskaupsstað.
Móðurafi minn, Björn Ólafur
Ingvarsson, fæddur 7. apríl 1898 í
Nesi í Norðfirði, var sjómaður og
útgerðarmaður. Fyrri kona hans,
Helga Jenný Steindórsdóttir,
fædd 22. október 1907, dó 25 ára gömul,
7. mars 1933, eftir gallaðgerð á sjúkrahúsi
í Reykjavík. Hún hafði þá fætt þriðja barn
sitt rúmu hálfu ári áður. „Hún ofkældist á
skurðarborðinu,” segir elsta móðursystir
mín, sem enn er á lífi í hárri elli. Líklegast
finnst mér að hún hafi dáið af afleiðing-
um gallblöðrubólgu, orðið septísk og
síðan ekki þolað svæfingu og stóran hol-
skurð sem þá tíðkaðist, með mögulegum
blæðingum. Penicillín var ekki komið til
sögunnar þótt stutt væri í það. Nokkuð
algengt er að konur á frjósemisskeiði fái
gallsteina og stundum gallblöðrubólgu,
gjarnan á fyrstu mánuðum eftir barneign,
og þurfi að fara í aðgerð vegna þess. Grip-
ið er til sýklalyfjameðferðar í æð ef um
gallblöðrubólgu er að ræða. Nú á tímum
eru gallsteinar fjarlægðir í kviðsjáraðgerð
sem tekur oft innan við klukkustund og
konan fer heim nokkrum klukkustundum
síðar.
Helga Jenný var jörðuð í Reykjavík án
þess að afi kæmist suður og legstaður
hennar er ekki þekktur.
25 ára gömul gerðist amma Kristrún
ráðskona afa og gekk börnum hans í
móðurstað. Fjölskyldunni var ekki tvístr-
að, sambúð afa og ráðskonunnar varð
svo smám saman náin og þau eignuðust
dóttur, Birnu móður mína, 1935.
Amma fékk meðgöngueitrun
(preeclampsiu) þegar hún gekk með
mömmu og krampaði í eða eftir
fæðinguna (eclampsia). Henni var ekki
hugað líf um tíma en náði heilsu og eign-
aðist til viðbótar þrjú börn. Hún kom því
7 börnum til manns og lést í hárri elli
1995.
Mamma
Sem barn fékk ég þá mynd af æsku
mömmu að hún hefði verið hamingjusöm
en áttaði mig á því seinna meir að yfir
heimilinu lá sorg og harmur sem aldrei
var unnið úr. Bæði var æska ömmu erfið
og sömuleiðis sú lífsreynsla afa að hafa
misst kornunga konu sína. Hjónabandið
hlýtur að hafa verið hagkvæmnishjóna-
band eftir að mamma varð til en mögu-
lega besta lausnin á þeim árum úr því
sem komið var.
Þrátt fyrir góðan námsárangur á
landsprófi leyfði efnahagur foreldranna
ekki að mamma kæmist áfram í mennta-
skóla og langskólanám. Það tregaði hún
alla tíð þótt hún bætti við skólagöngu
sína síðar meir. Menntun mín og bræðra
minna þriggja var henni því mikilvæg og
öryggi æskuára minna hjá ástríkum for-
eldrum í traustu hjónabandi, hvatning og
góð ráð hennar fylgja mér ævina út. Hún
lést sextug úr brjóstakrabbameini.