Fréttablaðið - 15.10.2022, Blaðsíða 32

En málið er að konur
eru að fara á breytinga-
skeið upp úr fertugu til
fimmtugs og fimm-
tugar konur í dag eru
ungar.
Hanna Lilja Oddgeirsdóttir
Hanna Lilja fékk áhuga á breytingaskeiðinu þegar hún starfaði á heilsugæslu og sífellt fleiri konur leituðu til hennar.
Hún bendir á að í dag séu fimmtugar konur á bullandi breytingaskeiði ungar og virkar. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Hanna Lilja hér ásamt samstarfskonum sínum á GynaMedica, Hörpu Lind Hilmarsdóttur hjúkr-
unarfræðingi, Berglindi Júlíusdóttur lækni og Sonju Bergmann hjúkrunafræðingi.
Hanna Lilja Oddgeirsdóttir
læknir fékk svo mikinn áhuga
á breytingaskeiðinu þegar
sífellt fleiri konur á miðjum
aldri fóru að leita til hennar að
hún opnaði klíník fyrir þær.
Hún segir einkennin oft dulin
og vill breyta umræðunni.
Frá árinu 1984 hefur 18.
október verið tileink-
aður breytingaskeiðinu
og nýttur víða um heim
til að vekja umræðu um
málefnið. World menopause day
er í ár með yfirskriftina Heilaþoka
og minnisleysi, því þrátt fyrir að
hitakóf og geðsveiflur séu þekktari
einkenni þessa skeiðs í lífi kvenna
þá eru vitsmunalegar breytingar
algengar.
Hanna Lilja Oddgeirsdóttir
opnaði í vor lækninga- og heilsu-
miðstöðina GynaMedica þar sem
boðið er upp á heildræna fræðslu,
ráðgjöf og meðferð fyrir konur á
breytingaskeiði og ætlar stofan að
standa fyrir fræðsludegi á þriðjudag
fyrir íslenskar konur sem vilja taka
ábyrgð á eigin heilsu.
„Ég ákvað að taka síðasta árið í
kvensjúkdóma- og fæðingarlækn-
ingum sem val á heilsugæslunni.
Þar átti ég að starfa sem almennur
heilsugæslulæknir en vegna minnar
baksögu og áhugasviðs, hafandi
starfað á kvennadeild í fjögur ár,
leituðu margar konur til mín. Svo
fór að ég opnaði litla kvennamót-
töku sem var opin einn dag í viku.
Það fréttist f ljótt og konur á aldr-
inum 40 til 55 ára leituðu mikið til
mín.“
Streitulík einkenni
Hanna Lilja tók f ljótt eftir því að
margar konurnar höfðu svipuð
umkvörtunarefni, þeim leið frekar
illa og fannst þær ólíkar sjálfum sér.
„Þetta voru hraustar, f lottar
konur í f lottum stöðum án sögu
um alvarlega sjúkdóma og fáar
heimsóknir til læknis. Margar
þeirra lýstu þessu eins: sögðust ekki
þekkja sjálfar sig, það væri eitthvað
ekki eins og það ætti að vera. Þær
höfðu jafnvel gengist undir hinar
ýmsu rannsóknir vegna óljósra ein-
kenna, svo sem tölvusneiðmynd á
heila, holtermælingu og ómskoðun
á hjarta, endalausar blóðprufur
og farið til gigtarlækna vegna lið-
verkja.“
Hanna Lilja segir einkennin, sem
hafi verið bæði andleg og líkamleg,
hafa vakið áhuga hennar. „Þær töl-
uðu mikið um orkuleysi og þreytu,
einkenni sem geta í raun verið út af
öllu og engu en eru svolítið streitu-
leg. Þessu var því oftar en ekki klínt
á streitu, enda auðvelt í streituríku
samfélagi.“
Hanna Lilja sökkti sér ofan í efni
um breytingaskeiðið, áhrif þess og
lausnir.
„Það var svo í mars á síðasta ári
sem ég opnaði Instagram-síðuna
GynaMedica sem átti að vera
almennt um kvenheilsu, en þarna
fékk ég ofuráhuga á þessu tímabili
í lífi kvenna. Þegar ég fór að skoða
löndin í kringum okkur sá ég að það
er mikil vitundarvakning um mál-
efnið.“
Fókusinn á lífsgæði
Hún segist hafa áttað sig á þörfinni
fyrir utanumhald fyrir þessar konur
og fókus hennar farið meira í þá átt.
„Þetta snýst ekki bara um að fá
meðferð á breytingaskeiði, því þetta
getur verið fimm til tíu ára tímabil
sem er oft mjög erfitt fyrir konur.
Þá kom upp þessi hugmynd, að
opna þessa „menopause klíník“ sem
hefur ekki verið til áður hér á landi
en er um allt í Bretlandi og víðar.
Heilsumiðstöðvar sem fókusera á
konur á miðjum aldri og heildræna
nálgun með lífsstílsfræðslu, utan-
umhaldi og stuðningi.“
Hún segist ekki aðeins hafa orðið
vör við vitundarvakningu í sam-
félaginu heldur einnig í heilbrigðis-
geiranum og í nágrannalöndum
hafi nýverið verið gefnar út nýjar
Virkar konur á bullandi
breytingaskeiði
Björk
Eiðsdóttir
bjork
@frettabladid.is
leiðbeiningar fyrir konur á breyt-
ingaskeiði.
„Þessar leiðbeiningar hafa verið
þýddar á íslensku og birtar á vef
Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins.“
Hún segir helstu breytinguna
vera að í dag sé fókusinn á lífsgæði.
„Hér áður fyrr var það svolítið
þannig að þú fékkst meðferð ef þú
varst með hitakóf og áttir að nota
sem lægstan skammt hormóna í
sem stystan tíma. Nú er þetta meira
hugsað þannig að ef þú ert með ein-
kenni sem hafa áhrif á lífsgæði þín
er skoðað að gefa hormóna og ekki
eru lengur takmörk á meðferðar-
lengd.”
Skortur á skerpu og einbeitingu
Hanna Lilja kannast vel við þau ein-
kenni sem eru í yfirskrift dagsins
þetta árið: Heilaþoku og minnis-
leysi, en hún segir konur sem til
hennar leita kvarta mikið yfir þessu
auk orkuleysis.
„Þær lýsa því þannig að þær eiga
erfitt með að finna orð, þær labbi
inn í herbergi og muni ekkert af
hverju þær komu þangað inn, eiga
erfitt með að halda einbeitingu,
séu með slakan úrvinnsluhraða og
minni skerpu en þær eru vanar.“
Hún segir þessi einkenni sérlega
áhugaverð enda hafi þau hingað til
ekki endilega verið viðurkennd ein-
kenni breytingaskeiðs. „Hvers vegna
er stærsti hópurinn í starfsendur-
hæfingu hjá VIRK konur á breyt-
ingaskeiði? Það getur ekki verið
tilviljun,“ segir hún og bendir á að
algengt sé að konur á þessum aldri
detti í veikindaleyfi og séu jafn-
vel lengi. Eins sýna tölur VIRK að
algengara sé að konur séu greindar
með kulnun í starfi.
Þetta gengur yfir
„Þegar eggjastokkarnir hætta að
virka eins og þeir gerðu og fram-
leiðsla kynhormóna fer að dvína,
koma fram andleg og líkamleg ein-
kenni sem geta haft áhrif á starfs-
getu en það góða er að þetta er tíma-
bundið – það gengur yfir.“
Meðalaldur við tíðalok eru um
það bil 51 ár en Hanna Lilja segir
algengt að hormónaf löktið byrji
allt að tíu árum áður en blæðingar
stöðvast. „Þar af leiðandi er ekki óal-
gengt að konur byrji að finna fyrir
einkennum um og upp úr 40 ára og
að meðaltali tekur breytingaskeiðið
sjö til tíu ár. Einkenni geta samt
varað lengur en það, en eftir tíða-
lok tekur við tímabilið eftirtíðalok,
„postmenopause“, og sumar konur
finna fyrir einkennum í einhver ár
eftir að blæðingar stöðvast.“
Aðspurð hvort hægt sé að stað-
festa upphaf breytingaskeiðs með
blóðprufu segir Hanna Lilja það
vissulega mögulegt en þær prufur
geti þó verið óáreiðanlegar þar
sem hormónasveiflurnar geti verið
miklar frá degi til dags.
„Því horfum við meira á ein-
kennin,“ segir hún.
Áhrifaríkasta leiðin til að minnka
einkenni breytingaskeiðs er að bæta
upp hormónin, estrógen, prógeste-
rón og, í sumum tilfellum, testóste-
rón. „Það er ekkert eitt sem hentar
öllum og því er samtalið og eftir-
fylgnin mikilvæg.“
Vinnuveitendur geta hjálpað
Eins og fyrr segir hefur 18. október
undanfarna þrjá áratugi verið til-
einkaður breytingaskeiðinu og segir
Hanna Lilja umræðuna áberandi á
samfélagsmiðlum víða um heim.
Þau hjá GynaMedica ætla að halda
upp á daginn með fræðsluviðburði á
Grand hótel og eru Samtök atvinnu-
lífsins bakhjarl viðburðarins.
„Okkur fannst tilvalið að bjóða
upp á fræðsluviðburð og streymi
og því er um að gera fyrir konur
að mæta með vinkonur sínar eða
maka,“ segir Hanna Lilja og bendir
á hversu mikilvægt það sé fyrir
fleiri en konurnar sjálfar að afla sér
fræðslu. „Yfirmenn og mannauðs-
stjórar hafa líka gott af því að vita
hvaða áhrif þetta getur haft á starfs-
getu kvenna.
Í Bretlandi eru tíu til tólf prósent
kvenna á breytingaskeiði að detta
út af vinnumarkaði. Þetta eru konur
um fimmtugt á hátindi ferilsins –
við viljum ekki missa þennan hóp
út,“ segir Hanna Lilja og bendir á
mikilvægi þess að konur upplifi
stuðning á vinnumarkaði. „Þetta
gengur yfir og það er mikilvægt að
sannfæra konur um það. Ef vinnu-
veitendur eru meðvitaðir er hægt að
gera litlar breytingar, til dæmis að
bjóða upp á aukinn sveigjanleika,
bjóða konum að vinna heima, mæta
seinna ef þær sváfu illa eða minnka
starfshlutfall tímabundið.“
Fimmtugar konur í dag ungar
Umræðan er mikilvæg og það er
augljóslega margt að breytast í
þeim efnum. Mæður okkar og
ömmur töluðu lítið eða ekkert um
þessar breytingar og umræðan
hefur svo sem ekki verið hávær út
á við heldur.
„Ég held að það sé svolítið vegna
fyrir fram mótaðra hugmynda,“
segir hún. „Hvað sjáum við fyrir
okkur ef við hugsum um konu á
breytingaskeiði? „Gráhærða, svo-
lítið þykka konu sem er sveitt og
pirruð? En málið er að konur eru að
fara á breytingaskeið upp úr fertugu
til fimmtugs og fimmtugar konur í
dag eru ungar.“
Hanna Lilja bendir á heims-
þekktar leikkonur sem undanfarið
hafi vakið athygli á breytingaskeið-
inu, eins og Naomi Watts, Gwyneth
Paltrow, Jennifer Aniston, Davina
McCall og Lisa Snowdon.
„Þetta eru stórglæsilegar og virkar
konur á bullandi breytingaskeiði
sem eru að reyna að af-tabúvæða
þetta. Við þurfum að breyta þessari
hugmynd.“
Hanna Lilja segir markmiðið vera
að hjálpa konum að skilja hvað er að
gerast á þessu tímabili, fræða þær og
valdefla.
„Gera konur ábyrgar fyrir sinni
eigin heilsu. Þetta er góður tími til
að stoppa og hugsa hvernig við vilj-
um verja seinni hálfleik. Eftir tíða-
hvörf aukast líkur á ýmsum sjúk-
dómum því estrógen er verndandi
fyrir til dæmis bein og hjarta- og
æðakerfi. En það er svo margt sem
við getum gert sjálf til að seinka
hættunni á slíku.“ n
32 Helgin 15. október 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ