Fréttablaðið - 15.10.2022, Blaðsíða 86

tsh@frettabladid.is
Elísabet Jökulsdóttir sendi á dög-
unum frá sér bókina Saknaðarilm,
sem fjallar um samband mæðgna
og byggir á persónulegri reynslu
höfundar. Elísabet fór á faraldsfót
og aðstoðaði útgefanda sinn, JPV, við
að dreifa bókum í verslanir Pennans
Eymundssonar og áritaði eintök.
„Ég áritaði einhver tuttugu eintök,
verslunarstjórinn bað mig um það,
þannig að það var rosa gaman. Ég
skrifaði svona eins og Picasso, bara
nafnið mitt,“ segir hún.
Síðasta skáldsaga Elísabetar, Apríl-
sólarkuldi, vakti mikla athygli 2020,
en fyrir hana hlaut hún Íslensku bók-
menntaverðlaunin og var tilnefnd til
Fjöruverðlaunanna og Bókmennta-
verðlauna Norðurlandaráðs. Elísabet
segir nýju bókina feta svipaðar slóðir
en vera enn persónulegra verk.
„Þetta er um mæðgnasamband
sem var mjög, mjög dramatískt og
segir frá ofbeldi, andlegu og líkam-
legu, á báða bóga. Ég er ekkert að
kryfja neitt, ég bara segi söguna og
nota þennan Íslendingasagnastíl,
að sjá söguna utan frá og er ekkert
að spekúlera. Stíllinn er svona eins
og lækjarniður,“ segir hún.
Móðir Elísabetar lést árið 2017
og segist hún ekki hafa ætlað sér að
skrifa bók byggða á þeirra sambandi
svo fljótt.
„Hún kviknaði bara óvart eitt
kvöldið sem ég lýsi einmitt í bók-
inni. En það sem kemur mér á óvart
þegar ég fer að nota mína eigin sögu,
er hvað hún er tengd þjóðfélaginu og
skáldsagnaheiminum. Þarna er sterk
tenging við tíðarandann, við pólitík,
fordóma, mæðgnasamband og feðra-
veldið. Þannig að þetta er ekki bara
ég, um mig, frá mér, til mín.“
Þá fer Elísabet ekkert í grafgötur
með það Saknaðarilmur sé hennar
besta verk hingað til.
„Ég er alveg með það á hreinu að
þetta er besta bókin mín. Mér finnst
gaman að geta skrifað bestu bókina
mína og sérstaklega eftir Aprílsólar-
kulda sem var svo vinsæl. Ég er svo
þakklát að geta skrifað bestu bókina
mína eftir það,“ segir hún. n
Segir Saknaðarilm
vera sína bestu bók
Pólski leikhússtjórinn Michał
Kotański telur leiklistina
gegna mikilvægu hlutverki í
almenningsumræðunni. Sýn-
ing á vegum Stefan Żeromski-
leikhússins varð skotspónn
hatrammra pólitískra deilna
í vor.
tsh@frettabladid.is
Michał Kotański er leikhússtjóri
Stefan Żeromski-leikhússins í
Kielce, eins framsæknasta leikhúss
Póllands, sem hefur nú hafið nokk-
urra ára samstarf við Þjóðleikhúsið.
Michał hefur gegnt stöðu leikhús-
stjóra í sjö ár en fyrir það starfaði
hann sjálfstætt sem leikstjóri víða
um Pólland.
„Mér líkaði vel við lausamennsk-
una, að vera leikhússtjóri er auðvit-
að allt annað, en líka eitthvað sem
mér líkar vel við. Maður hefur viss
völd og getur haft áhrif á umræðuna
í leikhúsinu og almannarýminu.
Í Póllandi, eins og næstum alls
staðar annars staðar, í Evrópu og
víðar, er fólk mjög pólaríserað. Ég
held að það sé ekki auðvelt að búa
til leikhús í dag, því á annan bóginn
vill fólk bara afþreyingu, en á sama
tíma búum við í heimi sem er mjög
pólaríseraður og þar sem allt er
pólitískt.“
Michał tekur hlutverki sínu sem
leikhússtjóra alvarlega og frá því
hann tók við stöðunni í Stefan
Żeromski-leikhúsinu hefur hann
lagt ríka áherslu á að laða fram-
sæknasta leikhúsfólk Póllands og
víðar til leikhússins. Hann hefur
auk þess leitt umfangsmiklar
endurbætur á sögulegri aðalbygg-
ingu Stefan Żeromski-leikhússins
í miðbæ Kielce, þar sem leikhúsið
hefur verið starfrækt í rúm 140 ár.
„Fyrsta markmið mitt var að
útvega leikhúsinu fjárhagslegt og
efnislegt öryggi sem ég tel mér hafa
tekist í bili. Í öðru lagi vildi ég bjóða
hingað bestu leikstjórum Póllands
og gefa þeim tækifæri, gott teymi,
fjármagn, góða aðstöðu o.f l. Leik-
húsið er mikilvægur vettvangur til
að ræða málefni sem eru í almennri
umræðu og leiklistin ætti að vera
einn af þátttakendunum í þeirri
umræðu,“ segir hann.
Bregðast við stríðinu
Ljóst er að Michał telur listina spila
mikilvægt hlutverk þegar kemur að
því að tækla málefni líðandi stund-
ar, en viðurkennir þó að leikhúsið
þurfi vissulega að bjóða upp á eitt-
hvað fyrir alla áhorfendur.
„Auðvitað vill fólk líka sjá afþrey-
ingu og við ættum að bjóða upp á
slíkt. En ég held að við séum að upp-
lifa mjög áhugaverða og furðulega
tíma, vegna Covid og vegna stríðs-
ins í Úkraínu, sem gæti verið tæki-
Við ritskoðum ekki sýningar
Michał Kotański
hefur gegnt
stöðu leikhús-
stjóra Stefan
Żeromski-leik-
hússins í Kielce
undanfarin
sjö ár en leik-
húsið er eitt það
framsæknasta í
Póllandi.
MYND/GRZEGORZ
GOŁĘBIOWSKI
færi til að endurskilgreina samning
okkar við áhorfendur og hver hann
ætti að vera.“
Hvernig er leikhússenan í Pól-
landi og Kielce að bregðast við stríð-
inu í Úkraínu?
„Við erum með f lóttamenn í
íbúðum leikhússins. Við fórum að
landamærunum og meira að segja
til Úkraínu til að sækja hluti fyrir
þau. Um daginn útveguðum við
Sinfóníuhljómsveit Úkraínu æfinga-
rými áður en hún fór til Washington
til að halda tónleika. Þá buðum við
úkraínskum leikstjóra hingað til
að halda leiklestur. Ég held að mörg
leikhús í Póllandi séu að gera margt
af svipuðum meiði.“
Kynna pólska menningu
Eins og áður sagði hefur Stefan
Żeromski-leikhúsið hafið nokkurra
ára listrænt samstarf við Þjóðleik-
húsið. Í júní 2023 mun leikhúsið sýna
verkið Gróskan í grasinu í Kassanum
og Þjóðleikhúsið mun gjalda greið-
ann með gestasýningu sem sýnd
verður í Kielce 2024. Að sögn Michał
er samstarfið liður í enduruppbygg-
ingu Żeromski-leikhússins, en hluti
hennar er fjármagnaður með styrk
frá Uppbyggingarsjóði EES (Ísland,
Liechtenstein, Noregur) og partur
af samkomulaginu er að hafa sam-
starfsaðila frá einu þessara landa.
„Við leituðum til Þjóðleikhússins
sem uppfyllti okkar væntingar, enda
er stór hópur brottfluttra Pólverja
búsettur á Íslandi. Þjóðleikhúsið
vill mæta þessum hópi á einhvern
hátt og bjóða Pólverjum í leikhúsið.
Þannig að við stungum upp á því að
við myndum skiptast á sýningum og
auk þess buðum við einu af mark-
verðustu leikskáldum Póllands um
þessar mundir, Weronika Murek, að
skrifa leikrit fyrir bæði leikhúsin,
sem ég held að verði mjög áhuga-
vert,“ segir Michał.
Hótað lokun og brottrekstri
Stefan Żeromski-leikhúsið varð
skotspónn hatrammra pólitískra
deilna í vor vegna sýningarinnar
But with the dead of ours, byggðri
á samnefndri skáldsögu pólska rit-
höfundarins Jacek Dehnel. Sýningin,
sem fjallar um uppvakningafaraldur
í Póllandi, var harðlega gagnrýnd af
pólskum hægriöflum, fyrir meinta
vanvirðingu gagnvart fyrrverandi
forseta landsins Lech Kaczyński,
sem lést ásamt konu sinni og öðru
háttsettu pólsku valdafólki í f lug-
slysi árið 2010.
„Að mínu mati var þetta falskur
ágreiningur. Ég sé þetta sem póli-
tískt deilumál, þar sem leiksýning
var notuð til að kynda undir deilum
og flokkadrætti innan ríkisstjórnar-
flokks,“ segir Michał.
Einn þeirra sem blandaði sér í
deilurnar var Jarosław Kaczyński,
fyrrum forsætisráðherra Póllands,
sem stofnaði stjórnmálaflokkinn
Lög og réttlæti ásamt tvíburabróður
sínum, Lech. Jarosław er einn valda-
mesti stjórnmálamaður Póllands og
þegar honum var tjáð að í leikritinu
væri atriði þar sem látinn tvíbura-
bróðir hans risi frá dauðum sem
uppvakningur, hringdi hann í Stefan
Żeromski leikhúsið, krafðist þess að
leikhúsinu yrði lokað og Michał sagt
upp störfum.
„Þetta fjallaði ekkert um bróður
hans. Ég held að fólkið í hans innsta
hring hafi verið að notfæra sér til-
finningar Jarosław gagnvart bróður
sínum, sjálfu sér til framdráttar í
pólitík,“ segir Michał.
Hann þvertekur fyrir að nokkurt
slíkt atriði hafi átt sér stað í sýning-
unni, eins og lýst var í pólskum fjöl-
miðlum og segir að leikhúsið hafi
náð að komast klakklaust frá málinu
þrátt fyrir nokkurra mánaða hat-
rammar ritdeilur í fjölmiðlum.
„Leikhúsið komst í gegnum þetta.
Þegar allt kemur til alls þá gerum við
það sem við viljum gera. Við ritskoð-
um ekki sýningar,“ segir hann. n
Elísabet Jökulsdóttir hjálpaði til við
að dreifa sinni nýjustu bók í búðir.
Þegar allt kemur til alls
þá gerum við það sem
við viljum gera. Við
ritskoðum ekki sýn-
ingar.
Michał Kotański
Nánar á frettabladid.is
54 Menning 15. október 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐMENNING FRÉTTABLAÐIÐ 15. október 2022 LAUGARDAGUR