Heilbrigðisskýrslur - 04.12.1988, Side 24

22
MENjUNARÞÆTTI r ,
A mjög mörgum vinnustöðum er ryk mikið yandamál. Ryk hefur mismunandi
samsetningu og getur því haft mismunandi heilsufarsáhrif. Það er
velþekkt að ryk sé vandamál í landbúnaði t.d. eru sjúkdcmar sem rekja
má til mengunar við meðhöndlun á mygluðu fóðri líklegast meðal elstu
atvinnusjúkdcma í heimi.
Rykið sem losnar út í andrúmsloftið við heygjöf getur verið mjög
mismunandi. í fyrsta lagi getur verið um ryk af sjálfu heyinu
að rasða sem þá er líklega mjög gróft ryk sem ekki helst svífandi í
loftinu í lengri tíma eins og örfínt ryk getur gert. Einnig getur
verið um moldarryk að ræða sem borist hefur með heyinu við hirðingu.
Reikna má með að þetta tvenns konar ryk stöðvist að mestu í efri
hlutum öndunarfæranna andi menn því að sér og geti valdið ertingu og
óþægindum en varla sjúkdcmum.
Markmiöið með hinum mismunandi verkunaraðferðum á heyi er að viðhalda
næringargildi þess og kcma í veg fyrir vöxt örvera. Iðulega skaþast þó
ágæt vaxtarskilyrði fyrir örverur, en þau eru t.d. háð raka- og
hitastigi. Þegar örverunum fjölgar versna yfirleitt vaxtarskilyrði
þeirra og þannig tekur ein örveruflóran við af annarri yfir
vetrarmánuðina. Við gjafir losna síöan örverurnar út í andrúmsloftið
og þar sem þær eru mjög smáar geta þær borist djúpt ofan í öndunarfæri
manna. Hér er bæði um bakteríur og myglugró að ræða.
I ytri frumuveggjum sumra baktería (gram-negatífa) er efni sem nefnist
endótoxín. Efnafræöilega er endótoxín lípópólýsakkaríðmólekúl
(fitufjölsykrumólikúl) og eru eituráhrifin bundin við þann hluta
mólikúlsins sem samanstendur af lípiði, svokallað lípió A.
MÓtefnisvaka eiginleikarnir stjórnast fremst af pólýsakkaríðkeðjunni.
Þegar þessar bakteríur drepast brotna frumuveggirnir niður og við
gjafir berast endótoxín út í andrúmsloftið með hitakasti, þyngslum
fyrir brjósti og hósta sem hugsanleg afleiðing andi menn því að sér.