Bændablaðið - 06.10.2022, Blaðsíða 6

6 Bændablaðið | Fimmtudagur 6. október 2022
Á dögunum leit dagsins ljós skýrsla um
nauðsynlegar birgðir til þess að tryggja
lífsafkomu þjóðarinnar á hættutímum. Skýrslan
var unnin af starfshópi forsætisráðherra, með
vísan til stefnu stjórnvalda í almannavarna-
og öryggismálum. Í skýrslunni er bent á að
styrkja þurfi áfallaþol landsins með skipulagðri
söfnun neyðarbirgða og að ábyrgðin hvíli jafnt
á stjórnvöldum sem og sveitarfélögum. En
samkvæmt almannavarnalögum ber að kanna
áfallaþol samfélagsins með reglubundnu millibili
og skipuleggja fyrirhuguð viðbrögð og aðgerðir,
m.a. um stöðu birgða og jafnvel neyðarflutninga
til og frá landi.
Í skýrslunni er lagt til grundvallar að
eftirtaldar birgðir þurfi að vera tiltækar til þess
að tryggja lífsafkomu þjóðarinnar á hættustundu:
• Matvæli og nauðsynleg aðföng til
matvælaframleiðslu
• Jarðefnaeldsneyti
• Lyf, lækningatæki og hlífðarbúnaður
• Viðhaldshlutir og þjónusta vegna
mikilvægra innviða samfélagsins
• Hreinlætisvörur og sæfivörur.
Ekki eru til nein gildandi stjórnvaldsfyrirmæli
um lágmarksbirgðir matvæla eða aðfanga til
matvælaframleiðslu í landinu. Einhverjar birgðir
eru þó til hjá framleiðendum en opinbert yfirlit
um þær er þó ekki til staðar, nema hvað varðar
birgðir innlendra kjötframleiðenda sem birtast
á mælaborði landbúnaðarins mánaðarlega. Þá
eiga heimilin almennt ekki neyðarbirgðir af
matvælum þrátt fyrir að Landlæknir hafi gefið út
á árinu 2020 lista yfir æskilegt birgðahald heimila
í heimsfaraldri sem hluta af viðbragðsáætlun
almannavarna.
Tryggja þarf fullnægjandi birgðir af
mjólkurvörum, kjöti, grænmeti, ávöxtum,
kornvörum, kartöflum, fiski og öðrum
geymsluþolnum matvörum. Sérstaklega þarf
að tryggja eldsneyti og áburð en einnig fóður og
sáðvöru. Þá skipta varahlutir, umbúðir og dýralyf
miklu máli til að tryggja matvælaframleiðslu
innanlands.
Framboð og fólk
Í skýrslu Norrænu ráðherranefndarinnar frá 2022
um mat á fæðuöryggi norrænna eyjasamfélaga er
eigin matvælaframleiðsla Íslands metin 53% af
neyslu landsmanna miðað við orkugildi.
Við framleiðum nær allt kjöt, fisk og mjólk
sjálf, aðeins 10% af grænmeti og ávöxtum
(43% af grænmeti eingöngu) og ekki nema
1% af kornvörum.
Þá hefur Hagstofan lagt mat á mannfjöldaálag
eftir mánuðum á Íslandi, enda skiptir fjöldi
einstaklinga á landinu á hverjum tíma máli
við mat á umfangi nauðsynlegra birgða og
stýringu þeirra. Vöxtur mannfjöldaspár skýrist
af ferðamannastraumnum sem er hvað mestur
yfir sumarmánuðina. Fólk mun samt halda áfram
að flytjast búferlum, og samkvæmt miðspá
mannfjöldaspár Hagstofunnar verða íbúar
landsins 461 þúsund árið 2069, sem mun koma
til bæði vegna fólksflutninga og náttúrulegrar
fjölgunar. Gangi spáin eftir verða helstu
breytingar á aldurssamsetningu mannfjöldans
þær að árið 2037 verður 20% mannfjöldans eldri
en 65 ára og árið 2064 yfir 25%. Enn fremur
verða þeir sem eru eldri en 65 ára fleiri en þeir
sem eru 19 ára og yngri frá árinu 2053, sem er
öfugt við það sem nú er.
Fleiri störf í landbúnaði
Svíar gera ráð fyrir að störfum í landbúnaði muni
fjölga um 2% á hverju ári fram til ársins 2030,
sem gera um 41.900 ný bein og óbein störf tengd
landbúnaði. Á íslenskan mælikvarða gætu það
verið 1.500 störf í landbúnaði á Íslandi. Álíka
greining hefur ekki farið fram hér á landi en
Samtök iðnaðarins hafa aftur á móti spáð því að
árið 2050 verði um 250 þúsund manns starfandi
á vinnumarkaði hér á landi. Það þýðir að við
þurfum að skapa 60.000 ný störf fram að þeim
tíma, eða 40 ný störf í hverri einustu viku næstu
30 árin. Góð aðsókn er í Landbúnaðarháskóla
Íslands og nemendum þar er að fjölga en betur má
ef duga skal. Hið sama á við um starfsmenntanám
garðyrkjunnar sem nú hefur verið fært yfir til
Fjölbrautaskóla Suðurlands. Mikilvægt er að efla
tengingu ungu kynslóðarinnar við landbúnað og
um hvað verkefnið snýst, þar sem landbúnaður er
að breytast mikið og verða mun tæknivæddari en
áður var og veruleg eftirspurn er eftir ungu fólki
í greinina sem tileinkar sér tækni og möguleika
hennar til að gera framleiðsluna arðbærari og
ekki síður að láta hana fylgja okkur inn í fjórðu
iðnbyltinguna. En betur má ef duga skal, því
hvernig eflum við starfsmenntanám almennt í
okkar frábæra landi?
Lausnir í sjónmáli?
Það er nú samt sem áður svo að við stöndum frammi
fyrir þegar boðuðum niðurskurði á útgjöldum
ríkissjóðs en þrátt fyrir hagvöxt síðustu ára hefur
litlu verið bætt í nýliðunarstuðning til bænda.
Nýliðunarstuðningurinn er veittur til fjárfestinga
í búrekstri. Stuðningurinn getur að hámarki
numið 20% af heildarfjárfestingakostnaði á
ári en framlög til einstakra nýliða getur ekki
verið hærri en 9 millj. kr. í heildarstuðning.
Skapa þarf svigrúm og koma einnig fram með
tillögur sem fela í sér ívilnandi aðgerðir til
að ýta undir fjölgun bænda, s.s. hlutfallslegri
niðurfellingu námslána, með því að fjölga
lánamöguleikum, s.s. með hlutdeildarlánum og
ráðstöfun séreignarsparnaðar, koma á öflugri
afleysingarþjónustu í samstarfi við VMST, kynna
starfsskilyrði bænda og efla vitundarvakningu
um mikilvægi starfa í landbúnaði í samstarfi við
helstu hagsmunaaðila.
Samkvæmt eigendastefnu ríkisins eru um
120 bújarðir í eigu ríkisins vel nýtanlegar til
búrekstrar. Og í eigendastefnu ríkisins vegna
jarða, landa og lóða segir að „mikilvægt sé að
byggð haldist á sem flestum jörðum í sveitum
landsins og að hentugar bújarðir í eigu ríkisins
standi til boða til landbúnaðar eða annarrar
atvinnustarfsemi.“ Það hlýtur því að vera
lykillinn að hagnýta bújarðir í þágu byggðafestu
og ungir bændur eru framtíðin. Allar aðgerðir til
þess að stórefla nýliðun í landbúnaði og öðrum
framleiðslugreinum hlýtur því að skipta máli og
er stór áhrifaþáttur í fæðuöryggi þjóðar.
Bændablaðið kemur út 24 sinnum á ári.
Því er dreift ókeypis á yfir 400 stöðum á landinu og á öll lögbýli landsins.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim í pósti
gegn greiðslu burðargjalds. Árgangurinn (24. tölublöð) kostar þá kr. 12.200 með
vsk. (innheimt í tvennu lagi).
Ársáskrift fyrir eldri borgara og öryrkja kostar 8.000 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Borgartúni 25, 4. hæð - 105 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Kt: 631294–2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
SKOÐUN
Silagangur og
sprettur
Ungum hjónum sem höfðu styrk, kjark og
getu til að vinda kvæði sínu í kross, segja
upp störfum sínum og taka við búrekstri,
líður að sögn miklu betur eftir að þau
gerðust bændur. Þau Arnþór og Birna
Rún gefa lesendum innsýn inn í lífið í
sveitinni í þessu tölublaði. Þrátt fyrir að
standa í stórræðum, skuldsetja sig með
umfangsmiklum kaupum og skuldbinda
sig mjólkurframleiðslu telja þau viss
forréttindi felast í líferninu. Þau fá að starfa
við og umgangast skepnur. Þau hafa meiri
tíma til að sinna fjölskyldunni og öðrum
hugðarefnum sínum.
Úti í samfélaginu kunna að leynast
mun fleiri einstaklingar sem glaðir myndu
gerast bændur. Alls konar fólk. Fólk sem
hefur metnað, jafnvel menntun til, hefur
hugmyndir, hugsjónir og gríðarlega orku til
að láta gott af sér leiða í matvælaframleiðslu
þjóðarinnar.
Ýmislegt stendur þó í vegi fyrir þeim
sem vilja spreyta sig á landbúnaði, hvort
sem það er takmarkað aðgengi, skortur á
fjármagni eða óvissa um hvort áhættan borgi
sig, í ljósi þess að pólitísk ákvarðanataka í
málaflokknum er sjaldnast hugsuð til lengri
tíma. Of oft virðist stirt og svifaseint kerfið
letja annars framtakssama einstaklinga.
Því fyrst þarf viðbragð við ótal óskum.
Svo þarf stofnun starfshóps, svo þarf
hugmyndir, svo þarf gagnaöflun og tillögur
að leiðum. Svo þarf ákvörðun um hvaða
leið skuli farin. Svo þarf tillögur að drögum
og svo þarf nefnd, annað umsagnarferli,
frekari umræður. Svo þarf nefndarálit, þar á
eftir vel orðaða viljayfirlýsingu og kannski
eyrnamerkt fjármagn. Svo þarf að vinna út
frá því önnur skjöl. Glíma við efasemdir.
Kannski hætta við. En á endanum er svo
frumvarp jafnvel samþykkt, sem segir
okkur að einhver ákvörðun um eitthvert
framtak hafi verið tekin. En hvað svo?
Þessir æðimörgu verkþættir verða of
mörgum mætum málum að aldurtila.
Svo er það velviljinn. Um margt hefur
verið talað í mörg ár, margir hafa talað fyrir
einhverju framsýnu og frábæru. Ef fólk
hefði bara hlustað þá, segja sumir snúðugir.
Ef hafist hefði verið handa þá. Þá væri nú
sviðsmyndin önnur.
Hins vegar sýndi sig nýlega að hlutirnir
þurfa ekkert að vera svona. Snemmsumars
þegar við blasti neyð í matvælaframleiðslu
þá var settur saman starfshópur til að
bregaðst við. Hann fékk meira að segja
heitið spretthópur því vinnan skyldi ganga
hratt fyrir sig. Á nokkrum dögum var unnið
skjal, út frá því var tekin ákvörðun og núna
í byrjun mánaðarins urðu bændur varir við
ákvörðunina í bókhaldinu sínu. Af hverju
var þetta undantekning?
Á meðan áhugi fólks er jafn mikill og
raun ber vitni er lag að hefjast handa við
að styðja og greiða leiðina fyrir framtak
fólks sem hefur styrk, kjark og getu til að
standa undir meiri matvælaframleiðslu.
Gera stórhuga og kraftmiklu fólki kleift
að framkvæma. Við þurfum á því að halda.
Verð á gasi í Evrópu hefur hækkað
og ein sú þjóð sem flytur út hvað mest
grænmeti á heimsvísu, Hollendingar, eru
að horfast í augu við krísu. Ljóst er að
grænmetisframleiðsla þeirra mun ekki
byggjast á gasupphituðum gróðurhúsum
í vetur. Fyrir nokkrum árum fannst fólki
eflaust galin tilhugsun að Íslendingar
myndu flytja út agúrkur. Nú er það
staðreynd.
Hér á landi er fólk sem hefur bæði drift
og kjark til að láta ýmislegt raungerast.
Það sem þarf er pólitísk ákvörðun og fleiri
spretthópar.
/ghp
Við þurfum að hámarka undirbúning framtíðarinnar
Gunnar Þorgeirsson
formaður Bændasamtaka Íslands
gunnar@bondi.is
GAMLA MYNDIN
Ritstjóri: Guðrún Hulda Pálsdóttir (ábm.) gudrunhulda@bondi.is – Sími: 563 0339 – Blaðamenn: – Ástvaldur Lárusson astvaldur@bondi.is – Margrét Þóra Þórsdóttir mth@bondi.is
Sigrún Pétursdóttir sigrunpeturs@bondi.is – Sigurður Már Harðarson smh@bondi.is – Vilmundur Hansen vilmundur@bondi.is
Auglýsingastjóri: Þórdís Una Gunnarsdóttir thordis@bondi.is – Sími: 563 0303
Netfang auglýsinga: thordis@bondi.is − Vefur blaðsins: www.bbl.is − Netfang blaðsins: (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is
Frágangur fyrir prentun: Sigrún Pétursdóttir – Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Dreifing: Landsprent og Íslandspóstur. ISSN 1025-5621
Kalkúnar á Reykjabúinu í Mosfellssveit um 1970. Jón Guðmundsson á Reykjum í Mosfellsdal fékk sína fyrstu kalkúna frá kaþólska prestinum á
Jófríðarstöðum, einn hana og tvær hænur, skömmu eftir lok síðari heimsstyrjaldarinnar, og hafði kalkúnaeldi fyrir tómstundagaman í mörg ár.
Árið 1965 flutti Jón inn kalkúnaegg frá Noregi af kyni sem nefnist White Beltsville og hóf eldi á þeim.