Bændablaðið - 06.10.2022, Blaðsíða 53

53Bændablaðið | Fimmtudagur 6. október 2022
Samningurinn um Evrópska efna-
hagssvæðið (EES-samningurinn),
sem undirritaður var í maí 1992
og tók gildi í ársbyrjun 1994 og
er á milli Evrópusambandsins
(ESB), þá Evrópubandalagsins,
aðildarríkja ESB annars vegar
og EFTA-ríkjanna Íslands,
Liechtenstein og Noregs hins
vegar, er mikilvægasti og áhrifa-
mesti alþjóðasamningur sem
Ísland á aðild að.
Ná áhrif og
mikilvægi hans til
bæði efnahagslífs
og íslenskrar
löggjafar. Ein-
ungis Gamli sátt-
máli frá árinu
1262 getur jafnast
á við mikilvægi
og áhrif EES-
samningsins á
Íslandi.
Gamli sáttmáli 1262
Með Gamla sáttmála varð Ísland
skattland norsku krúnunnar en
aðalskilyrði Íslendinga var að
konungur skyldi láta Íslendinga
ná friði og íslenskum lögum.
Einnig skyldi tryggja aðflutninga
og rétt Íslendinga í Noregi, en
með sáttmálanum varð Ísland
hluti af sameiginlegu hagsvæði
norsku krúnunnar. Gamli sáttmáli
var skilmálaskrá Íslendinga við
konungshyllingar í fjórar aldir
eða til 1662. Magnús lagabætir
Noregskonungur beitti sér fyrir
réttareiningu innan norska ríkisins
og komu Íslendingar að þeirri
lagasmíð.
Árið 1271 lét Magnús lagabætir
leggja fyrir Alþingi lögbókina
Járnsíðu og var hún lögtekin á
árunum 1271-74. Meginuppistaða
Járnsíðu var sótt í norsk lög en efni
bókarinnar hentaði ekki Íslendingum
og aðstæðum þeirra og var mótstaða
við hana á Alþingi. Ný lögbók var
því send til Íslands, Jónsbók, sem
var samþykkt á Alþingi árið 1281.
Jónsbók er kennd við aðalhöfund
hennar, Íslendinginn Jón Einarsson,
og var unnin upp úr Grágás, lögbók
íslenska þjóðveldisins, Járnsíðu,
og hefur hún að geyma blending af
norsk-íslenskum rétti.
Jónsbók var í 400 ár aðal-
grundvöllur íslensks landsréttar
og enn hafa lagagildi mörg ákvæði
hennar, m.a. um landnytjar, búfé, reka
o.fl. Löggjafarvald var nú í höndum
konungs og Alþingis sameiginlega,
einkum konungs, en með tímanum
fjaraði undan löggjafarvaldi Alþingis
og urðu dómstörf aðalverkefni þess.
Íslendingar gengust undir einveldi
og afsöluðu sér sjálfstjórn í hendur
konungi við erfðahyllinguna á
Kópavogsfundinum 1662. Alþingi
var lagt niður árið 1800 og var þá
nær eingöngu dómþing.
Íslenskir stórbændur gerðu
Gamla sáttmála til þess að leysa
stjórnmálavanda, efla landsfrið, sem
þeir gátu ekki tryggt á annan hátt.
EES-samningurinn 1994
EES-samningurinn er samstarfs-
samningur sem hefur það að
markmiði að stuðla að stöðugri
og jafnri eflingu viðskipta- og
efnahagstengsla samningsaðila
við sömu samkeppnisskilyrði og
eftir sömu reglum með það fyrir
augum að mynda einsleitt evrópskt
efnahagssvæði (EES).
Til að ná þessu markmiði
skal samstarfið í samræmi við
ákvæði samningsins fela í sér:
a. frjálsa vöruflutninga; b.
frjálsa fólksflutninga; c. frjálsa
þjónustustarfsemi; d. frjálsa
fjármagnsflutninga; e. að komið
verði á kerfi sem tryggi að
samkeppni raskist ekki og að reglur
þar að lútandi verði virtar af öllum;
einnig f. nánari samvinnu á öðrum
sviðum, svo sem á sviði rannsókna
og þróunar, umhverfismála,
menntunar og félagsmála. Sjá 1. gr.
samningsins.
EES-samningurinn veitir EFTA-
ríkjunum Íslandi, Liechtenstein og
Noregi aðgang að innri markaði ESB
án þess að vera fullir meðlimir að
ESB en á innri markaðinum gildir
svokallað fjórfrelsi (sjá a.-d. hér
að ofan). Með EES-samningnum
skuldbinda EFTA-ríki samningsins
að taka upp í landsrétt sinn þær ESB-
gerðir sem er að finna í viðaukum
samningsins og sameiginlega EES-
nefndin hefur ákveðið að taka upp
í EES-samninginn og eru hluti
af fjórfrelsi innri markaðarins.
* Sjá 7. gr.
Stjórnskipulegur fyrirvari
um samþykki Alþingis
– fullveldið tryggt
Þegar lagabreytingar í landsrétti
EFTA-ríkja EES-samningsins
eru nauðsynlegar er ákvörðun
í sameiginlegu EES-nefndinni
tekin með stjórnskipulegum
fyrirvara sem í raun er fyrirvari um
samþykki Alþingis. Um tímafresti
og gildistöku ákvarðana er fjallað
um í 103. gr. EES-samningsins.
Ísland getur samkvæmt EES-
samningnum hafnað því að aflétta
hinum stjórnskipulega fyrirvara og
vísað máli aftur til sameiginlegu
EES-nefndarinnar, sem ásamt
og samningsaðilum ber skylda
til að gera sitt ýtrasta til að ná
samkomulagi sem aðilar geta sætt sig
við svo að við fyrsta tækifæri megi
draga til baka frestunina á upptöku
ákvörðunar sameiginlegu EES-
nefndarinnar upp í EES-samninginn
og þar með bindingu samningsaðila
við hana. Nýti Ísland sér ekki hinn
stjórnskipulega fyrirvara er umrædd
ákvörðun sameiginlegu EES-
nefndarinnar bindandi fyrir Ísland
samkvæmt EES-samningnum. Um
þessa málsmeðferð fer samkvæmt
2. mgr. 103. gr. og 5. mgr. 102. gr.
EES-samningsins.
Í 25 ára sögu EES-samningsins
hefur hinn stjórnskipulegi fyrirvari
aldrei verið nýttur og hefur því
ekki komið til þess að máli hafi
verið vísað aftur til sameiginlegu
EES-nefndarinnar. Það dregur
ekki úr gildi eða þýðingu hins
stjórnskipulega fyrirvara fyrir Ísland
í EES-samstarfinu.
Krafa Íslands átti að vera að
þriðji orkupakkinn og orkustefna
ESB gildi ekki um Ísland og
að EES-samningurinn feli í sér
orkusamvinnu en ekki orkusamband.
Málsmeðferð hjá sameiginlegu
nefndinni myndi skýra stöðu Íslands
innan EES-samstarfsins og þýðingu
hins stjórnskipulega fyrirvara til
langrar framtíðar.
Eyjan í Norður-Atlantshafi –
Raforka og Járnsíða
Raforka sem vara fellur ekki undir
fjórfrelsi EES-samningsins hvað
Ísland varðar því raforka flæðir ekki
frjálst frá Íslandi og engin ákvörðun
hefur verið tekin um að tengjast
innri raforkumarkaði ESB með
lagningu sæstrengs.
Engin forsenda er því fyrir aðild
Íslands að orkusambandi ESB. Með
aðild að orkusambandi ESB væri
Ísland í raun að ganga inn í ESB á
sviði orkumála. Í EES-samningnum
var samið um orkusamvinnu, ekki
þátttöku í orkusambandi. ESB-
ríkin sköpuðu grundvöll fyrir
orkusambandi ESB með Lissabon-
sáttmálanum sem var samþykktur
árið 2007, fimmtán árum eftir
undirritun EES-samningsins 1992.
Ísland hefði því getað hafnað
þriðja orkupakkanum og hafið
þá málsmeðferð sem EES-
samningurinn kveður á um þegar
stjórnskipulegum fyrirvara við
ákvörðun sameiginlegu EES-
nefndarinnar hefur ekki verið aflétt.
Þannig eru hagsmunir Íslands best
tryggðir innan EES-samstarfsins.
Járnsíða hentaði ekki Íslendingum
og aðstæðum þeirra árið 1271 og
var mótstaða við lögtöku hennar á
Alþingi, sem varð til að tíu árum
síðar var Jónsbók lögtekin. Ljóst
er að þriðji orkupakkinn hentar
ekki aðstæðum Íslendinga í dag
og tekur ekki tillit til einangrunar
og landfræðilegrar legu Íslands
sem eyju í Norður-Atlantshafi
fjarri meginlandi Evrópu,
orkuauðlindanýtingar landsins og
mikilvægis hennar fyrir sjálfstæði
og efnahagslega hagsæld Íslands.
Fullveldisafsal í smáskömmtum
Meirihluti Alþingis getur sam-
þykkt valdaframsal í smáum
skömmtum. Fullveldisafsal, í
smáum skömmtum, getur því átt
sér stað og mun halda áfram að eiga
sér stað án aðkomu þjóðarinnar.
Dómstólar hafa ekki stöðvað það.
Stjórnarskráin veitir ekki fyrirstöðu
og margt smátt gerir eitt stórt.
Fullveldi Íslands skyldi
varið í EES-samningnum með
stjórnskipulegum fyrirvara um
samþykki Alþingis við upptöku
ESB-gerða í samninginn. Með
samþykki þriðja orkupakkans
varð fyrirvarinn orðin tóm vegna
hræðslukenninga um að ef Ísland
samþykkir ekki ESB-lög jafngildi
það uppsögn EES-samningsins.
Ákvæði samningsins um annað
skipta engu.
Líti Ísland á að beiting hins
stjórnskipulega fyrirvara feli í sér
uppsögn á EES-samningnum eða
að hann sé ekki raunverulegur
valkostur innan EES-samstarfsins
felst í því viðurkenning á að
hið raunverulega löggjafarvald
á þeim sviðum sem falla undir
EES-samninginn sé í raun hjá
sameiginlegu EES-nefndinni.
Þetta viðhorf grefur undan
löggjafarvaldi Alþingis og með
tímanum mun fjara undan því. Það
hefur gerst áður í sögunni.
Eyjólfur Ármannsson,
þingmaður Flokks fólksins í
Norðvesturkjördæmi og formaður
Orkunnar okkar.
Raforka sem vara fellur ekki undir fjórfrelsi EES-samningsins hvað Ísland varðar því raforka flæðir ekki frjálst frá
Íslandi og engin ákvörðun hefur verið tekin um að tengjast innri raforkumarkaði ESB með lagningu sæstrengs.
Sögulegt samhengi og
samþykkt þriðja orkupakkans
– EES-samningurinn 1992: mikilvægasti samningur Íslands frá Gamla sáttmála 1262
Ljóst er að þriðji orkupakkinn hentar ekki
aðstæðum Íslendinga í dag og tekur ekki
tillit til einangrunar og landfræðilegrar legu
Íslands sem eyju í Norður-Atlantshafi fjarri
meginlandi Evrópu, orkuauðlindanýtingar
landsins og mikilvægis hennar fyrir sjálfstæði
og efnahagslega hagsæld Íslands.“
Eyjólfur
Ármannsson.