Bændablaðið - 06.10.2022, Blaðsíða 12

12 Bændablaðið | Fimmtudagur 6.október 2022
FRÉTTIR
Innflutningur á
matvælum hefur aukist
– Fæðuöryggi er ein forsenda þjóðaröryggis
Innflutningur á matvælum hefur
aukist talsvert á síðasta áratug.
Mikið er flutt inn af grænmeti og
ávöxtum og nánast öll kornvara
er innflutt.
Auk þess sem innflutningur
á kjötvörum, eggjum og
mjólkurvörum hefur aukist. Ekki
er til neitt opinbert yfirlit yfir
matvælabirgðir í landinu.
Í nýútkominni skýrslu starfs­
hóps forsætisráðuneytisins um
neyðarbirgðir á hættustund eða
þegar neyðarstigi almannavarna
er lýst yfir segir í þriðja kafla
sem fjallar um matvæli, áburð,
korn og nauðsynjar. „Fæðuöryggi
er ein af forsendum þess að hægt
sé að tryggja lífsafkomu þjóðar á
hættustundu. [. . .] Fæðuöryggi á
Íslandi er háð innflutningi matvæla,
innlendri matvælaframleiðslu og
aðföngum hennar.“
Í vinnu sinni bar starfs­
hópnum að hafa hliðsjón af
þjóðaröryggisstefnu fyrir Ísland
að mati þjóðaröryggisráðs, horfur
í þjóðaröryggismálum, stefnu í
almannavarna­ og öryggismálum
auk annarra atriða sem snerta öryggi
þjóðarinnar.
Fimm vöruflokkar mikilvægastir
Starfshópurinn lagði til grundvallar
að fimm eftirtalinna vara og
vöruflokka þyrftu að vera tiltækir til
að tryggja lífsafkomu þjóðarinnar á
hættustundu. Matvæli og nauðsynleg
aðföng vegna matvælaframleiðslu,
jarðefniseldsneyti, lyf, lækningar­
tæki og hlífðarbúnaður, viðhalds­
hlutir og þjónusta vegna mikil­
vægra innviða samfélagsins
eins og fyrir rafmagn, fjarskipti,
veitna, samgagna, neyðar­ og
viðbragðsþjónustu og mannvirkja
og veitna svo og hreinlætis­
og sæfivörur.
Framboð matvæla og fæðuöryggi
Í skýrslunni segir að: „Fæðuöryggi
er ein af forsendum þess að hægt
sé að tryggja lífsafkomu þjóðar
á hættustundu.“ Fæðuöryggi er
skilgreint að þegar allt fólk, á öllum
tímum, hefur raunverulegan og
efnahagslegan aðgang að nægum,
heilnæmum og næringarríkum mat
sem fullnægir þörfum þess til að lifa
virku og heilsusamlegu lífi.
Innlend matvælaframleiðsla
byggir á landbúnaði, fiskveiðum
og fiskeldi en í skýrslunni segir
að jafnframt sé hún mjög háð
innflutningi aðfanga svo sem
eldsneytis, fóðurs, sáðvöru, áburðar
og umbúða ásamt ýmsum vél­ og
tækjabúnaði.
Í skýrslu Norrænu ráðherra­
nefndarinnar frá 2022 er innlend
matvælaframleiðsla Íslands metin
53% af neyslu landsmanna.
Íslendingar framleiða nær allt
kjöt, fisk og mjólk sjálfir en aðeins
10% af grænmeti og ávöxtum og
ekki nema 1% af kornvörum. Við
framleiðum aftur á móti mun meira
en sem nemur okkar þörfum af fiski.
Samkvæmt annarri og nýrri
skýrslu ráðherranefndarinnar
um viðnámsþrótt matvælakerfa
á Norðurlöndum er hann metinn
nokkuð góður til skemmri tíma litið,
en mun síðri til lengri tíma. Hvatt er
til aukins samstarfs Norðurlandanna
til að breyta þeirri stöðu.
Aukin áhersla væri á
innlenda orkugjafa
Landbúnaðarháskóli Íslands gerði
á síðasta ári úttekt á fæðuöryggi
Íslands í ljósi fyrirkomulags
matvælaframleiðslu á landinu.
Þar kemur fram að með
viðeigandi ráðstöfunum varðandi
birgðahald á aðföngum væri hægt
að tryggja að mest af innlendri
fæðuframleiðslu héldi áfram í
einhver misseri eða jafnvel nokkur
ár, háð framleiðslugreinum. Einnig
að hægt sé að vinna að aukinni
sjálfbærni í fæðuframleiðslu til
lengri tíma. Umfangsmesti þátturinn
hvað það varðar eru orkuskipti þar
sem aukin áhersla væri á innlenda
orkugjafa á kostnað innflutts
jarðefnaeldsneytis. Sömuleiðis
að hægt sé að draga úr þörf á
innflutningi tilbúins áburðar með
aukinni endurnýtingu næringarefna
bæði frá heimilum og fyrirtækjum.
Mikil innflutningar á mat
Innflutningur á matvælum hefur
aukist talsvert á síðasta áratug.
Mikið er flutt inn af grænmeti og
ávöxtum og nánast öll kornvara
er flutt inn. Auk þess sem
innflutningur á kjötvörum, eggjum
og mjólkurvörum hefur aukist.
Í skýrslu LbhÍ segir: „Stór hluti
fæðuframboðs á Íslandi er innflutt
fæða. Nánast öll kornvara og ávextir
er innflutt og stór hluti grænmetis.
Hins vegar er innflutningur á kjöti
og fiski fyrir innlendan markað
hlutfallslega lítill. Þá er flutt inn
mikið magn af unnum matvælum.“
Birgðastaða í landinu
Ekki eru nein gildandi stjórnvalds­
fyrirmæli um lágmarks birgðir
matvæla eða aðfanga til matvæla­
framleiðslu í landinu. Opinbert
yfirlit um þær er ekki til staðar,
nema hvað varðar birgðir innlendra
kjötframleiðenda sem birtar eru á
mælaborði landbúnaðarins.
Bent er á að verulegar matvæla­
birgðir séu fólgnar í lifandi búfé.
Einnig eru á hverjum tíma
einhverjar birgðir af matvælum
hjá framleiðendum, afurða­
stöðvum, innflytjendum, verslunum
og neytendum.
Áhættumat og viðbrögð
Í skýrslunni er lagt til að skipulögð
verði vinna við áhættugreiningar
fyrir einstaka atburði sem snögglega
geta leitt til ójafnvægis í fæðukerfi og
framboðskeðjum eins og stríðsógnir,
heimsfaraldrar og náttúruvár.
Viðbragðsáætlanir vegna
alvarlegra raskana og eða neyðar­
ástands í samfélaginu sem snerta
fæðuöryggi geta meðal annar snúist
um úthlutun úr neyðarbirgðum og
forgang á vöru eða þjónustu.
Skilgreina þarf alvarleikastig
með tilliti til fæðuöryggis á
sambærilegan hátt og tíðkast um
aðra þætti almannavarna: óvissustig,
hættustig, neyðarstig.
Starfshópurinn leggur því til
að hafin verði vinna við frekari
útfærslu á viðeigandi viðbrögðum
við hugsanlegu hættuástandi.
/VH
Matvæli og aðföng vegna matvælaframleiðslu hluti af neyðarbirgðahaldi. Mynd / Odd Stefan
Verulegar matvælabirgðir eru fólgnar
lifandi búfé. Mynd/Bbl
Múlaþing:
Heimasmíðuð girðingavinda
Girðingavinda sem fjarlægir gamlar girðingar með auðveldu móti.
Heimasmíðuð uppfinning Hjartar Friðrikssonar í Skóghlíð. Mynd / Aðsend
Hjörtur Hlíðar Friðriksson, bóndi
í Skóghlíð í Hróarstungu, tók
nýverið í notkun sérstaka vél til
að hreinsa upp gamlar girðingar.
Tækið smíðaði hann sjálfur frá
grunni fyrir tveimur árum og hafa
tilraunir sýnt góða virkni.
Hjörtur líkir virkni vélarinnar
við afrúllara sem settur er á
ámoksturstæki. Á henni er
glussamótor úr pökkunarvél sem
snýr kefli. Vélinni er hægt að beita frá
báðum hliðum, eftir því sem hentar
hvoru sinni. Notandinn keyrir svo
dráttarvélina meðfram girðingunni
og vindur hana upp.
Mjög auðvelt er að losa járnaruslið
af keflinu með því að losa endann
á keflinu. Þá er hægt að beita
ámoksturstækjunum til að hrista
vírana af.
Girðingin er dregin í gegnum rauf
milli tveggja stálprófíla sem leysir alla
staura frá. Þar með er hægur leikur að
aðgreina sorpið í viðeigandi flokka
þegar því er skilað til endurvinnslu.
Hjörtur hefur ekki mælt
nákvæmlega hver afköst vélarinnar
eru, en reiknar með að geta hreinsað
upp einn kílómetra af girðingu á
klukkustund ef landið er sæmilega
gott yfirferðar. /ÁL
Grænmeti:
Bændur prófuðu nýjungar
Skrautrófur, íslenskt kóralkál,
regnbogasalat og blaðkál voru
á meðal tegunda sem bændur
prófuðu sig áfram með í sölu á
Bændamarkaði Krónunnar í
septembermánuði.
Yfir 60 tonn af fersku ópökkuðu
íslensku grænmeti seldust á þessum
árstíðabundna markaði í september
– umbúðalaust.
„Þetta er sjötta haustið sem
Bændamarkaður Krónunnar er
haldinn og viðtökurnar afar góðar.
Fólk er að venjast því að sjá
gulræturnar með grasinu á. Þá selst
blátt og appelsínugult blómkál fljótt
upp og íslenskt pak choi, blaðkál
á íslensku, vakti mikla lukku í ár,“
segir Jón Hannes, vöruflokkastjóri
ávaxta­ og grænmetis hjá Krónunni.
Bændamarkaðurinn er settur
upp í samvinnu við Sölufélag
garðyrkjumanna. Kristín Linda
Sveinsdóttir, markaðsstjóri þess,
segir hann frábært tækifæri fyrir
þá 65 bændur sem leggja inn til
félagsins að prófa nýjar tegundir
í sölu.
„Við kynnum það sem bændur
eru að gera tilraunir með. Alls konar
tegundir sem enn er lítið ræktað af
hér á landi og henta því sérstaklega
inn á Bændamarkaðinn. Þá þarf ekki
að hugsa um pakkningar og umbúðir.
Það er gaman að geta boðið upp á
tímabundnar nýjungar,“ segir hún.
Jón Hannes segir áhuga á káli og
grænmeti aukast meðan á markaðnum
stendur. „Þetta er upplifun og gaman
að koma í búðirnar og fylgjast með
viðskiptavinum kynnast þessu nýja
íslenska grænmeti sem það hefur
jafnvel aldrei áður séð.“
/gag-ghp
Fjólublátt blómkál seldist fljótt upp
á Bændamarkaðnum. Mynd/Krónan