Læknablaðið - 01.07.2022, Side 19

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 339
R A N N S Ó K N
tunga, gómar og varir eru mikilvægir þættir til tjáningar. Með
hækkandi aldri minnkar munnvatnsframleiðsla af náttúrulegum
völdum,9 og auk þess getur lyfjameðferð vegna langvarandi sjúk-
dóma eða samverkun lyfja einnig orsakað munnþurrk,7,10 sem er
slæmt fyrir tannheilsu og næringarástand.11,12
Hägglund og félagar sýndu fram á að kyngingarörðugleikar og
slæm munnheilsa eru óháðir áhættuþættir sem tengjast dauðsföll-
um meðal aldraðra sem bíða eftir varanlegri búsetu á hjúkr-
unarheimili. Samkvæmt niðurstöðum þeirra er mælt með því að
meta reglulega munnheilsu og kyngingu í allri umönnun.13
Erlendar rannsóknir sýna að sterk fylgni er á milli umönnunar-
þarfar íbúa á dvalar- og hjúkrunarheimilum og versnandi tann- og
munnheilsu.10 Fjölveikir búa oft við lélega munnheilsu14 og tak-
markað aðgengi að tannlæknisþjónustu8 eða eiga erfitt með að
sækja slíka þjónustu utan heimilis vegna hrumleika.2 Munnhirðu
íbúa er oft ábótavant, ekki eingöngu vegna minni sjálfsbjargar,2,7
heldur er munnheilsuvernd ekki forgangsraðað í skipulagðri um-
önnun.10 Munnhirðu er ekki sinnt sem skyldi15 eða jafnvel sleppt
vegna manneklu16 og tímaskorts.17
Þróun tannsjúkdóma má fyrst og fremst rekja til mataræðis11 og
ónógrar munnhirðu. Langvarandi sýkingar í munni geta valdið
vannæringu,18 haft áhrif á þróun hjarta- og æðasjúkdóma, leitt til
skammtíma blóðsmits eða ásvelgslungnabólgu ef bakteríur berast
í öndunarfærin.19,20
Til að hægja á versnandi tann- og munnheilsu og stighækkandi
umönnunarþörf síðustu æviárin er mikilvægt að skipuleggja
einstaklingsbundna munnheilsuvernd út frá þekkingu á forvörn-
um svo hægt sé að bæta eða viðhalda núverandi munnheilsu til
æviloka.8 Þetta er fyrsta rannsókn hérlendis sem metur klíníska
munnheilsu íbúa á hjúkrunarheimilum og því grunnur að lausna-
miðuðum breytingum í þjónustu til að viðhalda eða bæta munn-
heilsu aldraðra.
Efniviður og aðferðir
Rannsóknin var megindleg þversniðsrannsókn, þátttakendur (N=
82) voru valdir með þægindaúrtaki úr hópi íbúa (67 ára og eldri)
sem bjuggu á tveimur af fjórum stærstu (n=471) dvalar- og hjúkr-
unarheimilum á höfuðborgarsvæðinu. Tvö heimili vildu ekki taka
þátt í rannsókninni. Heimilin sem tóku þátt voru rekin af sama
rekstraraðila og buðu upp á sambærilegan aðbúnað og þjónustu
fyrir íbúana. Ekki var boðið upp á þjónustu tannlækna á þessum
heimilum.
Rannsóknin fékk leyfi Vísindasiðanefndar og var tilkynnt til
Persónunefndar.
Úrtak
Fyrirhuguð rannsókn var kynnt á vettvangi fyrir starfsfólki og
íbúum og bréfleiðis fyrir aðstandendum. Mögulegir þátttakendur
í rannsókninni voru íbúar með fasta búsetu á hjúkrunarheimilinu
sem gátu gefið upplýst samþykki, höfðu áhuga, færni og heilsu til
þess að taka þátt án þess að þurfa aðstoð starfsfólks til þess.
Undanskildir voru íbúar með heilabilun og rúmbundnir. Endan-
legt úrtak samanstóð af íbúum sem yfirhjúkrunarfræðingar mátu
að uppfylltu þátttökuskilyrði rannsóknarinnar.
Aðferðir
Tannlæknir framkvæmdi klíníska skoðun og skráði niðurstöður á
eyðublaðið Oral Health Survey (OHS-listinn) ásamt klínískum
tannsmið sem sá síðar um gagnasöfnun (viðtal) meðal þátttakenda
með lífsgæðakvarðanum Oral Health Impact Profile (OHIP-49) hjá
þeim sem óskuðu eftir því. Að öðrum kosti fylltu þátttakendur
sjálfir út lífsgæðakvarðann á eigin vegum og skiluðu til rannsak-
enda þegar þeir voru skoðaðir af tannlækni.
OHS-listinn er notaður á alþjóðavísu til að fylgjast með
breytingum á alvarleika tannsjúkdóma, faraldsfræðilegri þróun
tann- og munnsjúkdóma eða þörf fyrir forvarnir eða aðgerðir til
að viðhalda góðri munnheilsu.
Skoðun á munnheilsu
Á heimili A var sett upp skoðunarherbergi með stillanlegum stól
fyrir þátttakendur og íbúar á heimili B voru skoðaðir í herbergjum
sínum í stillanlegu rafmagnsrúmi. Notuð voru skoðunargleraugu
með (2,8 x) stækkun og ljósi (ExamVisionTM), fjölnota munnspeglar
(KERR TM ), einnota penslar (3M ESPE TM), persónuhlífar, plastglös
og pappírsbakkar, spritt og sótthreinsiefni (Micro 10+ TM Unident).
Ef þátttakandi var með tannátu var borið flúorlakk 22600 ppm
(Duraphat TM) á meðferðarsvæðið.
Lífsgæðakvarði
Notaður var þýddur, staðfærður og forprófaður lífsgæðakvarði
OHIP 4921 sem byggir á þeirri hugmyndafræði Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunarinnar að flokka afleiðingar sjúkdóma stighækkandi, eft-
ir því hversu alvarleg áhrif þeir hafa á einstaklinginn. Með því að
nota hann samhliða faraldsfræðilegum rannsóknum á munn- og
tannsjúkdómum getur kvarðinn veitt upplýsingar um sjúkdóms-
byrði í þýði og hversu skilvirk heilbrigðisþjónusta er að draga úr
sjúkdómsbyrðinni.
Kvarðinn inniheldur 49 spurningar og mælist innra réttmæti
hátt (Cronbachs Alpha 0,936), hann spannar 7 svið með 5-9 spurn-
ingum: 1) Færniskerðing, 2) Líkamleg óþægindi, 3) Sálræn
óþægindi, 4) Líkamlegar hömlur, 5) Sálrænar hömlur, 6) Félagsleg
skerðing og 7) Höft eða fötlun.21 Til viðbótar voru spurningar um
bakgrunn þátttakenda (kyn, aldur, menntun, búsetutíma á heim-
ili, nýtingu tannlæknisþjónustu og fleira).
Munnheilsa, tanngervi og lífsgæði
Tannátustuðull var skráður sem Decayed, Missed and Filled Teeth
(DMFT) á OHS-listanum og er mæling á fjölda skemmdra, fylltra
eða tapaðra tanna hjá einstaklingi. Skráðar voru upplýsingar um
28 tannsæti, talningu fjögurra endajaxla var sleppt, þar sem ekki
var hægt að staðfesta uppkomu þeirra eða hvort þeir hefðu tapast
af öðrum orsökum. Tannátustuðull 0 þýðir að einstaklingurinn
hafi allar 28 skimaðar tennurnar til staðar og að þær séu heilar, en
DMFT 14 þýðir að jafnmargar tennur séu heilar og þær sem eru
skemmdar, fylltar eða tapaðar.
Klínískar breytur voru kóðaðar til að skoða hvort tengsl væru á
milli tannheilsu og lífsgæða eftir: A) tegund tanngerva (1=tennur,
2=tennur og partar, 3=heilgómar, B) þörf fyrir meðferð hjá tann-
lækni (1=já, 2=nei) og C) lengd búsetu íbúa á hjúkrunarheimilinu
(1=<1 ár, 2= ≥1 ár).