AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.2000, Qupperneq 59

Framlíðarmöguleikar
byggðar á „suðvesturhorninu"
útdráttur úr verkefnrinu Reykjavik llc+
^erkefnið Reykjavík 21C+ er rann-
sóknarverkefni á skipulagsaðferð-
arfræði sem unnið var á vegum Ur-
ban research Office (Urban Office)
innan Architectural Association á
árunum 1998-1999. Stefna verk-
efnisins var að finna aðferðir og úrlausnir við nú-
tíma kröfum og hugmyndafræði í þróunarstýringu
borga.
Verkefnið var viðamikið, og mun ég einbeita mér
í þessari grein að þeim þáttum verkefnisins sem
snúa að víðara samhengi borgarskipulags.
Bakgrunnur
Frá lokum iðnbyltingarinnar hefur hugmynda-
fræði hins nýja netkerfisþjóðfélags verið að
fjarlægja bæði huglæg og veraldleg landamæri.
Valdakerfi eru að hliðrast: stjórnunarþættir hafa
færst saman með sameiningu ríkja í pólitískar og
efnahagslegar einingar. Áhrifamáttur almennings
og grasrótarhreyfinga á ákvarðanatöku fer sífellt
vaxandi.
Efnahags-pólitískt (eco-political) umhverfi
heimsins er nú alþjóðlegt, með alþjóðlegu flæði
markaða, hugmynda og mannafla. Þessi alþjóða-
væðing hefur valdið því að borgir eru orðnar ein
aðalefnahagsundirstaða þjóða. í sumum tilfellum
hafa borgir í raun færst mikið til út fyrir áhrifasvið
ríkisins. Einskonar borg-”ríki” í alþjóðlegu neti póli-
tískra og efnahagslegra markaða ráða efna-
hagskerfi heimsins. Hið nýja fyrirkomulag á meira
sameiginlegt með Habsborgarveldinu en þjóð-
ríkjahugmyndunum 19. aldar manna.
Arkitektúr og skipulag
Með iðnbyltingunni varð framleiðsluvaran aðal-
efnahagsstoð vestrænna ríkja, vald og fjárhagur
færðist frá landeigendum og sveitum til verkmiðju-
eigenda, bæja og borga. í kjölfar þessa hófst gíf-
urlegur fólksflutningur frá sveitum til bæja vegna
nýrra tækifæra sem þar buðust. í lok iðnbyltingar-
innar bjó meirihluti íbúa ríkja í bæjum.
Hin nýja þjóðfélagsbylting hefur endurspeglað
þróun iðnbyltingarinnar. Nú er hugvitið aðalefna-
hagsstoð vestrænna ríkja, og mannflutningur er
frá bæjum í borgir. Áætlað er að um 70% af heims-
búum muni búa í borgum á næstu áratugum.
„Fólksflótti” sá sem hér hefur orðið vart á síðustu
árum er eðlileg þróun sem í dag á sér stað um
allan heim. Munurinn er sá að hér er einungis ein
borg til að flytja til, og er því landið viðkvæmara
fyrir breytingum.
Hið nýja flæðandi þjóðfélag og alþjóðleg borgar-
uppbygging þess hefur sett mikinn þrýsting á hefð-
bundnar aðferðir í skipulagsmálum og sýnt að
hefðbundnar aðferðir ráða á engan hátt við fjöl-
breytileika nútímans. Hinar gömlu allsherjarlausn-
ir sem oftast hafa verið settar fram sem framtíðar-
áform til margra áratuga hafa verið harðlega gagn-
rýndar jafnt af stjórnendum sem og íbúum borga.
Helstu gagnrýnisefni eru:
1. Framtíðarskipulag (Master Plan) er gert til
margra ára í senn og er ófært um að aðlagast
hröðum og sífelldum breytingum áhrifaþátta.
2. Skipulagsaðferðirnar taka ekki tillit til víðara
samhengis utan borga nema að mjög litlu leyti.
Nauðsynlegt er að tengja borgarskipulag við
skipulag landsins í heild og tengsl þess við
alþjóða- umhverfi.
3. Skipulagðar allsherjarlausnir eru yfirleitt gerðar
án samráðs almennings eða tillits til staðhátta og
umhverfis. Staðlaðar lausnir sem eru hvorki
byggðar á rannsóknum né þátttöku almennings
vekja upp spurningar um þörfina á sérfræðikunn-
áttu skipulagsfræðinga.
4. Lagskipt stjórnun og ósveigjanleg ákvarðana-
taka við sköpun borgarumhverfis eru úrelt vinnu-
brögð. Krafist er meiri samvinnu sérfræðinga, al-
mennings og ákvörðunarvaldsins.
Þessar kröfur hafa á allra síðustu árum stuðlað
að auknum rannsóknum á aðferðafræði í borgar-
arkitektúr og skipulagi. Gamalreyndar aðferðir
arkitektúrs og skipulags hafa verið þróaðar, ásamt
57
GUÐJON ERLENDSSON, ARKITEKT