AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.2000, Qupperneq 77

BókTrausta Valssonar Borg og náttúra: ekki
andstæður heldur samverkandi eining
(2000) er mannfræðilegt rit. Bókin skiptist í
þrjá meginkafla, þar sem í fyrsta lagi er
gerð grein fyrir kenningarlegri afstöðu
höfundar og þeirri aðferðarfræði sem hann
beitir á viðfangsefnið, Reykjavíkurborg, þróun hennar,
staða og möguleikar til vaxtar. í öðru lagi er gerð sögu-
leg greining á því hvernig borgin hefur þróast frá land-
námi til dagsins í dag og skiptir Trausti tímabilinu í þrjú
meginskeið, tímabil samfléttunar (manns og náttúru),
tímabil firringar (manns frá náttúru) og loks tímabil nýrra
tengsla (manns og náttúru). í þriðja og síðasta hluta
bókarinnar ræðir höfundur tengsl borgarinnar út frá
helstu megináhrifavöldum í mótun hennar og mögu-
leikum til frekari þróunar, s.s. tengsl við hafið, tengsl við
ytri mörk borgarlandsins og tengsl við jarðhita.
Híbýli mannsins og kerfisbundin hugsun hans við
byggingu þess, staðsetningu og útlit endurspegla bæði
takmörkun umhverfisins sem og hugmyndir mannsins
BORG OG NÁTTÚRA
.... ekfcí andstæður
heldur samverkandi eining
NANNFRÆÐI arkitektúrs og skipulags
um einstaklinginn, fjölskylduna og félagslegt líf hópsins
sem maðurinn tilheyrir. Híbýlin, hver svo sem þau eru,
hvort heldur í Reykjavík eða húsaþyrpingin á Nes-
kaupstað, eru því kjörið viðfangsefni til skoðunar á því
hvað íslendingar hafa verið, hverjir þeir eru og hvað þeir
geta orðið.
Félagsvísindafólk hefur aftur á móti ekki gert nóg að
því að skoða rýmishugsun mannsins sem menningu
eða hvaða hugmyndir birtast í rýminu um félagstengsl
fólks. Sætir það nokkurri furðu þar sem staðhæfingar á
borð við þá sem Trausti viðhefur í bók sinni, að félags-
leg vandamál fylgi ákveðinni gerð rýmishugsunar, gefur
tilefni til að huga betur að orsökum arkitektúrs og skipu-
lagshugsunar á menningu fólks og félagslega hegðun.
Aðeins hafa mannfræðingar daðrað við þessar kross-
götur sem fræðigreinarnar mannfræði, arkitektúr og
skipulagsfræði mætast á, og er það einna helst danski
mannfræðingurinn Kirsten Hastrup sem velt hefur fyrir
sér táknrænu hlutverki rýmishugsunar á því tímabili sem
Trausti kallar í bók sinni „samfléttun mannlífs og nátt-
úru“. Hastrup setur íslenska torfbæinn og afgirðingu
hans í tengsl við kynhugmyndir fyrr á öldum, þar sem
veröld konunnar var innan garðs, en veröld karlsins
utan. Rýmið gegndi því, að mati Hastrups, sem ákveðið
hugsunarmódel um staðsetningu kynjana og hlutverk
þeirra innan þess.
Eitthvað hefur þetta módel sem Hastrup teiknar upp
breyst og við blasir mun flóknari mynd en svo að hægt
sé að halda því fram að íslendingar sameinist um eina
tiltekna hugmynd um hvað rýmið er sem þeir kalla heim-
ili svo dæmi sé tekið. Og í raun má segja að sé litið á
sögulega þróun borgarinnar og þá greiningu sem
Trausti býður uppá í verkinu, þá sé verið að fást við
mjög fjölskrúðugar hugmyndir íslendinga frá fyrstu tíð
fram til dagsins í dag um heimilið, vinnuna, náttúruna og
sjóndeildarhringinn. í gegnum tíðina hafa menn verið
misstórtækir í að umbreyta landslaginu og náttúrunni á
höfuðborgarsvæðinu, þó svo að á tuttugustu öldinni hafi
hugurinn og hendurnar verið hvað fúsastar í að byggja
og breiða úr sér. Borgarlíkaminn er því sameiginlegt
átak fjölmargra, en ekki fárra einstaklinga, og það eitt
gefur tilefni til mannfræðilegra rannsókna. Það má hins
vegar skilja bók Trausta sem svo að þróun borgarinnar
sé fyrst og fremst á ábyrgð skipulagsyfirvalda og arki-
tekta. Ég held aftur á móti að við frekari skoðun sé sú
mynd helst til einföld og að hlutverk almennings í mótun
hugmynda að stórum og smáum verkefnum í borginni
sé langtum stærri en honum hefur verið eignað.
Almenningur í borginni hefur greiðan aðgang að stjórn-
sýslunni sem hefur með heildarhugsunina að gera, s.s.
í gegnum frændsemi eða kunningsskap, arkitektar
vinna oft náið með sínum viðskiptavinum við skil-
75
SIGURJÓN BALDUR HAFSTEINSSON, MANNFRÆÐINGUR