Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Blaðsíða 21

Andrea Hjálmsdóttir og Valgerður S. Bjarnadóttir
21 ..
Furthermore, the mothers described how the mental load, which involves
the division of tasks at home, lay on their shoulders, as well as difficult
decision making, causing them stress and frustration.
Keywords: Gendered divison of labor – Emotional work – Mental
load – Covid-19
Inngangur
Ljóst er að kórónaveirufaraldurinn sem herjað hefur á heimsbyggðina frá því í ársbyrjun 2020 hefur
haft ófyrirsjáanleg og margþætt samfélagsleg áhrif. Barnafjölskyldur eru þar ekki undanskildar, en
á tímum harðari samkomutakmarkana en flestir hafa upplifað í samtímanum hefur líf barna og for-
eldra þeirra raskast mikið. Sú staða hefur óneitanlega vakið upp spurningar um tækifæri foreldra til
að sinna heimilishaldi, umönnun og námi barna samhliða vinnu utan heimilis, ekki síst frá sjónar-
hóli kynjajafnréttis. Rannsóknir á kynjuðum veruleika fjölskyldufólks benda til þess að ábyrgð á
heimilishaldi í „venjulegu“ ástandi sé mun meira á herðum kvenna (Alon o.fl., 2020; Carlson o.fl.,
2020; Friedman, 2015; Knight og Brinton, 2017; Miller, 2018; Schwanen, 2007), þrátt fyrir aukna
atvinnuþátttöku kvenna í hinum vestræna heimi. Það er því ljóst að á mörgum sviðum stóðu mæður
og feður ekki jafnfætis þegar faraldurinn hófst (Fortier, 2020), ekki síst hvað varðar umönnun barna
og heimilisstörf. Það þarf því ekki að koma á óvart að faraldurinn hafi haft önnur og víðtækari áhrif
á líf mæðra en feðra.
Samkvæmt niðurstöðum erlendra rannsókna á áhrifum faraldursins hafa mæður verið líklegri en
feður til þess að hverfa af vinnumarkaði eða lækka starfshlutfall sitt til að sinna námi og umönnun
barna í faraldrinum (Alon o.fl., 2020; Andrew o.fl., 2020; Carlson o.fl., 2020; Fortier, 2020). Þá
sýna rannsóknir, t.d. frá Ástralíu, Bandaríkjunum, Englandi, Kanada og Ítalíu, að foreldrar hafa
verið undir miklu álagi á meðan faraldurinn hefur geisað og að mæður hafi varið enn meiri tíma í
ólaunaða vinnu en áður (Andrew o.fl., 2020; Carlson o.fl., 2020; Collins o.fl., 2020; Craig og Churc-
hill, 2020; Hennekam og Shymko, 2020; Manzo og Minello, 2020; Power, 2020; Qian og Fuller,
2020). Frumniðurstöður íslenskrar rannsóknar benda til þess að hið sama sé uppi á teningnum hér
á landi, þ.e. að mæður hafi varið mun meiri tíma í heimilisstörf og umönnun en feður í faraldrinum
og hafi frekar upplifað aukið álag (Háskóli Íslands, 2021). Jafnvel hefur verið talað um hættu á bak-
slagi hvað kynjajafnrétti varðar og varað við skaðlegum afleiðingum fyrir velferð kvenna (Qian og
Fuller, 2020).
Faraldurinn hefur ekki síst dregið fram mikilvægi launaðra og ólaunaðra umönnunarstarfa, sem
löngum hafa verið á herðum kvenna, innan og utan heimilis. Bjørnholt (2020) færir raunar rök fyrir
því að ástandið hafi dregið fram í dagsljósið þann veruleika, sem femínískt fræðafólk hefur bent á
lengi, að umönnun sé undirstaða hvers samfélags og öll önnur virkni þess byggi á henni, líka innan
hagkerfisins (sjá einnig da Silva, 2019; Power, 2020). Mikilvægur þáttur þeirrar umönnunar sem á
sér stað á krísutímum sem þessum felst í ósýnilegri vinnu sem unnin er inni á heimilum, til dæmis
tilfinningavinnu (e. emotional work), þar sem meðal annars er reynt að stuðla að öryggi og vellíðan
heimilisfólks. Annað dæmi er það sem kallað hefur verið hugræn byrði (e. mental load), en hún felur
meðal annars í sér ábyrgð á verkstjórn á þeim verkefnum sem þarf að inna af hendi svo að heim-
ilislífið gangi upp frá degi til dags. Segja má að þessi vinna falli undir það sem hefur verið kallað
„þriðja vaktin“, og er þá vísað til vel þekktra skrifa Hochschild og Machung (1989) um aðra vaktina
(e. second shift). Þessi störf sem konur inna af hendi til viðbótar við launuð störf á vinnumarkaði eru
krefjandi og tímafrek og þar af leiðandi er erfitt að líta fram hjá þeim áhrifum sem þau geta haft á
stöðu kvenna á öðrum sviðum.
Í þessari grein er sjónum sérstaklega beint að upplifun mæðra í gagnkynja parasamböndum og
hvernig þær sinntu tilfinningavinnu og hugrænni byrði í daglegu lífi í kjölfar hertra samkomutak-