Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Blaðsíða 30

Mæður á þriðju vaktinni í kórónaveirufaraldrinum
30 ..
Samkvæmt upplifun mæðranna voru það ekki endilega sjálf húsverkin sem ollu þeim mestu álagi
heldur hin hugræna byrði sem þær áttu það sammerkt að bera. Hér lýsir móðir tveggja leik- og
grunnskólabarna upplifun sinni af þessari ábyrgð á tímum faraldursins: „Ég meika ekki þetta ástand
lengur og þarf frí... ekki frí frá þvotti og heimilistörfum í nokkrar klst... heldur frí frá að bera ábyrgð
á allri ákvörðunartöku.“ Orð þessarar móður varpa ljósi á hvernig það var ef til vill ekki hin líkam-
lega vinna sem reyndist orkufrekust heldur hin hugræna. Skrif þessara mæðra sýna að það voru þær
sem upplifðu að hitinn og þunginn af hinni hugrænu byrði lægi á þeim, en ekki á maka þeirra. Þannig
ríma niðurstöður þessarar rannsóknar við niðurstöður erlendra rannsókna um að hin hugræna byrði
sé frekar á herðum mæðra en feðra (Ciciolla og Luthar, 2019; Daminger, 2019). Þessar niðurstöður
styðja því við kenningar Önnu G. Jónasdóttur (2011, 2014) um að valdaójafnvægi í gagnkynja para-
samböndum eigi sér rætur í ástarkrafti kvenna og samfélagslegum hugmyndum um umönnunarhlut-
verk þeirra. Því fylgdi mikið álag þegar hið önnum kafna daglega líf fór á hliðina á mjög stuttum
tíma. Endurskipulagningunni fylgdi mikil vinna og eins og sjá má á skrifum mæðranna er það upp-
lifun þeirra að þær beri frekar ábyrgð á tilfinningavinnu og hugrænni byrði fjölskyldulífsins. Óvissan
var mikil en þær lögðu sig fram við að láta hvergi bilbug á sér finna, róa aðra fjölskyldumeðlimi og
sjá til þess að skipulag heimilisins rynni smurt á þessum skrítnu tímum krísuástands.
Lokaorð
Á tímum sem þessum höfum við rækilega verið minnt á mikilvægi umönnunarstarfa af ýmsum
toga, bæði launaðra og ólaunaðra. Ljóst er að verðmætasköpun í samfélaginu grundvallast á þessum
störfum, sem nú hafa verið skilgreind sem framlínustörf. Það eru ekki einungis konur sem sinna
ólaunuðum störfum inni á heimilum, en mælingar sýna að konur og stúlkur um allan heim taka á
sig megnið af ólaunaðri umhyggjuvinnu (e. care work) inni á heimilum, eða um 75%. Þetta framlag
kvenna hefur um langt skeið verið grundvöllur nútíma hagkerfa og hagvaxtar (da Silva, 2019) og
hefur orðið enn fyrirferðarmeira í faraldrinum. Niðurstöður þessarar rannsóknar, líkt og erlendra
rannsókna á stöðunni í faraldrinum, endurspegla hversu mikla ábyrgð konur bera á ólaunuðum um-
önnunarstörfum inni á heimilunum; störfum sem grundvallast á umhyggju og tilfinningum, líkt og
bæði tilfinningavinnan og hugræna byrðin. Stórar kvennastéttir sinna jafnframt vinnu af þessu tagi
í launuðum störfum sínum og því má gera ráð fyrir að stórir hópar vinnandi kvenna hafi verið undir
miklu andlegu álagi undanfarna mánuði. Séu þessar niðurstöður settar í samhengi við hugmyndir
Önnu G. Jónasdóttur (2011; 2014; 2018) má leiða líkum að því að í faraldrinum hafi farið fram arð-
rán á ástarkrafti kvenna, bæði innan veggja heimilisins sem og í störfum þeirra. Það verður mikil-
vægt að fylgjast vel með langtímaáhrifum þessa raunveruleika á líðan kvenna.
Þó að Ísland standi framarlega á alþjóðlegum mælikvörðum á jafnrétti og þátttöku kvenna í
opinbera lífinu, og orðræðan í samfélaginu sé oft á þá leið að jafnrétti sé „náð“ benda niðurstöður
þessarar rannsóknar til þess að kórónaveirufaraldurinn hafi dregið fram í dagsljósið að svo er ekki.
Rauður þráður í lýsingum kvennanna var hin mikla ábyrgð sem þær báru innan heimilisins, samhliða
mikilli þátttöku á atvinnumarkaðinum. Átti það ekki síst við um tilfinningavinnu og hugræna byrði.
Þannig virðist staðan á Íslandi ekki vera öðruvísi en víða um heim (t.d. Andrew o.fl., 2020; Carlson
o.fl., 2020; Qian og Fuller, 2020), þrátt fyrir vænlegri stöðu á jafnréttismælikvörðum. Fortier (2020)
hefur bent á mikilvægi þess að þó að hið opinbera geti átt erfitt með að bregðast við svo skyndilegum
breytingum sé mikilvægt að bæði stjórnvöld og atvinnurekendur átti sig á áhrifum faraldursins á
konur og taki tillit til kynjaðrar verkaskiptingar í stefnumótun sinni í framhaldinu, sé á annað borð
vilji til að vinna að jafnari stöðu kvenna og karla í hinu opinbera lífi.
Þessi rannsókn er gerð í fyrstu bylgju Covid-19, þegar íslenskar fjölskyldur þurftu að lúta ströng-
um samkomutakmörkunum sem höfðu mikil áhrif á daglegt líf. Þrátt fyrir harðar takmarkanir á
haustdögum 2020 var starf leik- og grunnskóla mun eðlilegra en í fyrstu bylgjunni. Þessi rannsókn
varpar því ljósi á líf fjölskyldna, frá sjónarhóli mæðra, í afar óvenjulegum aðstæðum þar sem óvissa