Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Blaðsíða 53

Ómar Hjalti Sölvason, Þorlákur Axel Jónsson og Markus Hermann Meckl
53 ..
Þá eru settar fram tvær rannsóknarspurningar og þrjár rannsóknartilgátur. Að því búnu er gerð grein
fyrir þátttakendum í könnuninni og mælingum sem gerðar voru. Niðurstöður eru settar fram í texta,
í töflum og með myndum. Að lokum eru niðurstöðurnar ræddar í fræðilegu samhengi og ályktanir
dregnar af því sem rannsóknin hefur leitt í ljós.
Menningarleg aðlögun
Öll fjölþjóðleg samfélög verða á einhverjum tímapunkti að takast á við þá spurningu hvernig
aðlögunarstefna er samfélaginu þóknanleg (Berry, 1997; 2005). Þessi hugmynd Berry (1997; 2005)
úr hinni þvermenningarlegu sálfræði (e. cross-cultural psychology) um að í hverju samfélagi sé í
gildi stefna, hvort sem hún er yfirlýst, skráð og orðuð í samfélagsumræðunni eða ekki, um aðlögun
innflytjenda að ríkjandi menningu (e. acculturation) myndar kenningarlegan ramma þessarar rann-
sóknar. Flestar rannsóknir á sviði aðlögunar innflytjenda byggja á hugmyndum um menningarlega
aðlögun (Callens o.fl., 2015). Klassísk skilgreining á hugtakinu er að menningarleg aðlögun sé ferli
sem á sér stað þegar tveir ólíkir menningarhópar mætast (Redfield o.fl., 1936). Það getur leitt af sér
ný menningaráhrif sem snerta annan hópinn eða jafnvel þá báða (Berry, 2005). Nýrri skilgreiningar
sem byggja á þessum hugmyndum eru víðtækari. Til dæmis skilgreina Brown og Zagefka (2011)
menningarlega aðlögun sem „ferli þar sem fólk af ólíkri menningu aðlagast hvert öðru“. Fræðimenn
hafa lagt áherslu á að fylgst sé með viðhorfum móttökusamfélaga í garð innflytjenda, það sé besta
leiðin til þess að fá upp á yfirborðið þær samfélagslegu áskoranir sem menningarleg aðlögun hefur
í för með sér (Berry, 1997). Þá hafa rannsóknir á aðlögunarferli innflytjenda beinst að samspilinu á
milli ríkjandi viðhorfa móttökusamfélagsins í garð innflytjenda og viðhorfa þeirra sjálfra, enda hafa
þau viðhorf oft áhrif á upplifun og aðlögun innflytjenda (Berry, 1997; Ozer, 2017).
Má því líta á menningarlega aðlögun sem samspil á milli móttökusamfélagsins og innflytjenda,
þar sem hvort um sig hefur áhrif á hitt (Van de Vijver og Phalet, 2004). Til að auðkenna þetta sam-
spil á milli móttökusamfélagsins og innflytjenda hafa rannsakendur greint samfélög eftir þeim við-
horfum sem þar eru ríkjandi (Berry, 2005; Bourhis o.fl.,1997). Berry (1997) segir að skilgreina megi
samruna fólks við nýja menningu á fjóra vegu; sem samþættingu (e. integration), samlögun (e.
assimilation), aðskilnað (e. separation/segregation) og jaðarsetningu (e. marginalization). Í þessari
rannsókn beinum við athygli okkar að samþættingarstefnu og samlögunarstefnu sem mismunandi
hugmyndum um menningarlega aðlögun að ríkjandi íslenskri menningu.
Samlögunarstefna, samþættingarstefna og átök
Þegar talað er um samlögunarstefnu (e. assimilation) er áherslan á einsleitni samfélagsins og að
hvert samfélag rúmi einungis eina ríkjandi menningu (Verkuyten, 2011). Innflytjendur sem og aðrir
utanaðkomandi verða því að leggja sínum sérmenningarlegu einkennum og taka upp ríkjandi menn-
ingu móttökusamfélagsins til þess að verða fullgildir meðlimir þess (Callens o.fl., 2015).
Í samþættingarstefnu (e. integration) er aftur á móti meira umburðarlyndi gagnvart menningar-
legum fjölbreytileika innan samfélagsins (Callens o.fl., 2015). Þá er litið á menningarlegan fjöl-
breytileika sem auðlind sem styrkir samfélagið til lengri tíma (Berry, 1997). Hugmyndin um sam-
þættingu felur í sér gagnkvæma aðlögun fyrir bæði móttökusamfélagið og innflytjendur (de Haas
o.fl., 2020). Þá er átt við framlag bæði innflytjenda og samfélagsins í heild þar sem uppruni og fjöl-
breytileiki fólks er viðurkenndur með það að markmiði að samþætta hagsmuni og réttindi allra íbúa
samfélagsins (de Haas o.fl., 2020; Unnur Dís Skaptadóttir og Helga Ólafsdóttir, 2010). Með öðrum
orðum, samfélagið verður opnara fyrir því að viðurkenna rétt hvers og eins til að lifa innan veggja
þess sem „menningarlega öðruvísi“ (de Haas o.fl., 2020).
Báðar eru þessar stefnur umdeildar. Í tilfelli samlögunarstefnu finnst innflytjendum oft á sig
hallað, enda getur verið erfitt að kasta frá sér menningarlegum einkennum og taka upp menningu,
tungumál og siði móttökulandsins (Cook, 2016; Pilvisto og Valk, 2019). Afleiðingar þess geta orðið
þær að innflytjendum finnist þeir ekki tilheyra samfélaginu og aðgreini sig jafnvel frá því (Simon-