Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Blaðsíða 42

Mannekla lögreglu og mjúk löggæsla í dreifbýli
42 ..
góðar fyrirmyndir. Sumir sögðu að þetta birtist t.d. í því að það væru gerðar meiri kröfur til þeirra
og annarra fjölskyldumeðlima þar sem viðkomandi tengdust „bæjarlöggunni“. Viðmælendur okkar
spegluðu gjarnan líf og starf dreifbýlislögreglumanna við aðstæður lögreglumanna í þéttbýli, sér-
staklega á höfuðborgarsvæðinu, sem, að sögn viðmælenda, eru aldrei einir á vakt, fá oftast aðstoð
innan nokkurra mínútna, geta sérhæft sig og „varpað vandanum annað“ (Finnur) og horfið inn í
mannfjöldann þegar vaktinni sleppir. Sams konar samanburður birtist einnig í frásögnum dreifbýlis-
lögreglumanna erlendis. Burtséð frá því hversu nákvæmlega hann endurspeglar raunveruleikann,
veitir samanburðurinn mikilvæga innsýn í upplifun og sjálfsmynd dreifbýlislögreglumanna og mis-
munandi félagslegt samhengi dreifbýlis og þéttbýlis (Terpstra, 2017).
Að nýta félagsauð nærsamfélagsins: Neyðin kennir bljúgum að biðja
Dreifbýlislögreglumenn þurfa að 1) sinna ýmsum hlutverkum sem falla ekki beint undir hefðbundin
lögreglustörf, 2) leysa margvísleg verkefni, oftast óstuddir og 3) vera hugvitssamir við að nýta sér
félagsauð nærsamfélagsins í ljósi manneklu.
Nándin er svo mikil í dreifbýli. Ég upplifði mig ekki bara sem löggu heldur
sem félagsráðgjafa, prest og sálfræðing. Ég var með svo marga hatta og ég fékk
bara borgað fyrir að vera með einn hatt. Fólk var að koma heim til manns og
hringja í einkasíma manns og það skipti ekki máli hvað klukkan var. Þetta var
gert allan sólarhringinn. Það var bara ekkert einkalíf. Lögreglumenn í Reykja-
vík eru ekki að lenda í þessu. . . . Aðrir hafa lent í þessu líka eins og til dæmis
læknar og prestar. Ef þú fórst á lífið þá varstu kominn í sálfræðiviðtal og að svara
spurningum (Pétur).
Ofangreind ummæli fanga gegnumgangandi upplifun viðmælenda: Starf dreifbýlislögreglumanna
nær talsvert út fyrir hefðbundið starfssvið lögreglumanns sökum manneklu, mikillar nándar og
skorts á félagsþjónustu. Erlendar rannsóknir ber að sama brunni (t.d. Huey og Ricciardelli, 2015).
Ýmislegt bendir þó til þess að þörfin fyrir að „bera marga hatta“ sé enn meiri hérlendis þar sem „allir
þekkja alla“ og fólk gerir lítinn mannamun í samskiptum. Þótt hið síðarnefnda sé ýkt lýsing á hún
hvað best við í dreifbýli, sem einkennist af bindandi félagsauði (e. bonding social capital) eða þétt-
riðnum félagslegum tengslum, sterkri samsömun og miklu trausti milli íbúa (Besser, 2009; Þóroddur
Bjarnason, 2018). Félagsauðurinn stuðlar að sterku óformlegu félagslegu taumhaldi og fylgispekt
við viðmið, sem dregur úr frávikshegðun og þýðir að dreifbýlislögreglumenn þurfa síður að beita
formlegum inngripum (Black, 1984; Sampson o.fl., 1997).
Starfslýsing dreif- og þéttbýlislögreglumanna er sú sama. Starfsumhverfið er þó ólíkt og lögreglu-
menn upplifa störfin sem ólík (Pelfrey, 2007; Terpstra, 2017). „Í Reykjavík ertu ein tönn í tannhjóli
en hér [í dreifbýli] ertu allt í öllu. Við erum í mesta lagi tvö á vakt og oft er maður einn. Og ef maður
byrjar á einhverju þá þarf maður að klára það“ (Katrín). Þessi ummæli eru dæmi um að dreifbýlis-
lögreglumenn eiga við sams konar afbrot og óstýrilæti og í þéttbýli, en tilvikin eru færri. Aðstæður
krefjast þess hins vegar að dreifbýlislögreglumenn sinni málum sjálfir, oft frá upphafi til enda, sem
er nokkuð sem þéttbýlislögreglumenn gera sjaldnast. Dreifbýlislögreglumenn fá vissulega aðstoð
miðlægra tæknideilda, en sökum fjarlægðar er sú aðstoð minni, sérstaklega í smærri málum.
Þrátt fyrir að það sé krefjandi að gera „allt“ hjálpar það dreifbýlislögreglumönnum að verða
„þúsundþjalasmiðir“. Dreifbýlislögreglumenn læra fljótt að þeir verða sjálfir að takast á við vandann
því þeir geta einfaldlega ekki varpað honum annað. Greinilegt er að viðmælendur eru stoltir af fjöl-
hæfni sinni og finnst gott, sem dreifbýlislögreglumönnum, að hafa mikið sjálfræði og geta fylgt
málum eftir. Erlendar rannsóknir sýna að dreifbýlislögreglumenn eru jafnan ánægðir í starfi og finnst
þeir hafa jákvæð áhrif á samfélagið (t.d. Fenwick o.fl., 2012).
Viðtölin leiddu það þó fljótt í ljós að það er ekki nóg í dreifbýli að vera fjölhæfur lögreglumaður
í ljósi manneklu, ofurálags og skorts á félagsþjónustu. Dreifbýlislögreglumenn þurfa að bæta upp