Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Blaðsíða 75

Kristín Björnsdóttir og Ásta Jóhannsdóttir
75 ..
geta til dæmis verið skái yfir tröppur eða lyfta á milli hæða en slíkar framkvæmdir geta bæði verið
kostnaðarsamar og hættulegar. Þegar fatlað fólk þarf að nota bakdyr, vörulyftur og bílakjallara til
að komast í almenningsrými opinberast jaðarsetning þeirra. Ef samfélagið væri skipulagt þannig að
tekið væri tillit til þarfa allra þá væri ekki þörf á að gera slíkar breytingar og upplifun fatlaðs fólks
af samfélagslegri þátttöku væri önnur en raun ber vitni (Goodley, 2014).
Þessar hugmyndir hafa einnig áhrif á hvernig samfélög búa sig undir hamfarir og hvernig hópum
er forgangsraðað varðandi aðstoð þegar hættu- og neyðarstigi almannavarna er lýst yfir.
Framkvæmd og gagnaöflun
Í fyrri hluta niðurstöðukaflans er lýsing á hamförum sem hafa átt sér stað á síðastliðnum áratugum
og þeim afleiðingum sem þær höfðu á fatlað fólk. Við gagnaöflun var skilgreining almannavarna
notuð en í henni er enska hugtakið disaster þýtt sem hamfarir:
Alvarlegur atburður sem setur samfélagið úr skorðum, og dregur úr hæfni þess til
að virka eðlilega og hefur alvarleg áhrif á fólk, umhverfi og eignir. Stórir atburðir
geta leitt til þess að samfélagið þurfi utanaðkomandi hjálp/aðstoð við að koma
virkni aftur á réttan kjöl. (Almannavarnir, e.d.-a)
Upplýsingar um stærstu hamfarir undanfarinna áratuga má finna víða á internetinu (Centre for Rese-
arch on the Epidemiology of Disasters, e.d.) og völdum við að fjalla annars vegar um náttúruham-
farir og hins vegar hamfarir af mannavöldum. Náttúruhamfarir valda árlega mikilli eyðileggingu og
að meðaltali dauða 60 þúsund einstaklinga á heimsvísu sem er um 0,1% dauðsfalla í heiminum (Our
World in Data, e.d.-a). Heimsfaraldur af völdum COVID-19 mun breyta þessu meðaltali talsvert því
á fyrstu 12 mánuðum faraldursins létust um tvær og hálf milljón einstaklinga úr sjúkdómnum (Our
World in Data, e.d.-b). Afleiðingar hamfara eru misalvarlegar og tíðni há þannig að ekki verður í
þessari grein sagt frá öllum þeim alvarlegu atburðum sem hafa haft áhrif á líf fatlaðs fólks. Þess í
stað voru valdir atburðir sem voru alvarlegir hvað varðar eyðileggingu og líkamstjón, áttu sér stað
víðsvegar um heiminn og á löngu tímabili (32 ár), og verða áhrif þeirra og afleiðingar túlkuð sam-
kvæmt gagnrýnni fötlunarfræði. Þeir atburðir sem fjallað verður um eru eftirfarandi: Fellibylurinn
Húgó í Bandaríkjunum 1989, hryðjuverkaárásir í New York 1993 og 2001, flóðbylgjan (e. tsunami)
í Suðaustur-Asíu 2004, þurrkar í Kenýa 2009, jarðskjálfti og kjarnorkuslys í Japan 2011, aurskriður
á Seyðisfirði 2020 og jarðskjálftar og eldgos á Reykjanesskaga 2021. Íslensku atburðunum er ætlað
að tengja alþjóðlega umfjöllun íslenskum veruleika og samtíma. Einnig verða tekin dæmi um af-
leiðingar COVID-19 fyrir fatlað fólk en vert að taka fram að hér er ekki um að ræða ítarlega eða
tæmandi umfjöllun um heimsfaraldurinn.
Gagna var aflað úr skýrslusöfnum þeirra alþjóðlegu stofnana sem hafa það meðal annars að mark-
miði að afla upplýsinga um áhrif og afleiðingar hamfara: Sameinuðu þjóðirnar (UNDRR, UNESCO,
UNICEF), Alþjóða heilbrigðismálastofnunin (WHO), Alþjóðabankinn (The World Bank Group) og
Alþjóðasamband félaga Rauða krossins og Rauða hálfmánans (ICFR). Einnig var farið yfir skýrslur
sem samtök fatlaðs fólks í viðkomandi löndum og borgum höfðu gefið út í kjölfar atburðanna.
Leitað var eftir fræðilegu efni um fötlun og hamfarir (e. disability and disasters) í eftirfarandi gagna-
grunnum: EBSCO, ProQuest, Google Scholar og Leitir.
Gögn almannavarnadeildar ríkislögreglustjóra sem skoðuð voru fyrir þessa grein vörðuðu leið-
beiningar um viðbrögð við almannavá og áhættu annars vegar og viðbragðsáætlanir hins vegar.
Sjónum var sérstaklega beint að aurskriðum, eldgosum, fárviðri, ofsaveðri og kulda, flóðum, flóð-
bylgjum, hraunrennsli, hryðjuverkum og váverkum af mannavöldum, jarðskjálftum, jökulhlaupum,
sjávarflóðum og snjóflóðum (Almannavarnir, e.d.-b). Bæði voru skoðaðar viðbragðsáætlanir sem
taka til atburða sem hafa áhrif á landið allt og almennar áætlanir sem afmarkast landfræðilega af
umdæmum lögreglustjóra (Almannavarnir, e.d.-c).
Notuð var innihaldsgreining þar sem mið var tekið af umfangi umfjöllunar um fatlað fólk í