Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Blaðsíða 23

Andrea Hjálmsdóttir og Valgerður S. Bjarnadóttir
23 ..
kvenna heldur en öfugt, þar sem þeir eru gjarnan í valdameiri stöðu og leggja minna af mörkum til
heimilisverka og umönnunar barna (Anna G. Jónasdóttir; 2011; 2018).
Anna lýsir ástinni sem bæði skapandi og valdeflandi; við gefum og þiggjum af kröftum hennar,
en á sama tíma getur hún falið í sér nokkurs konar arðrán á krafti þeirra sem gefa meira af henni en
þeir þiggja. Arðrán þarf ekki að þýða nauðung, misnotkun eða óhamingju heldur felur það í sér að
annar aðilinn í sambandinu hagnast meira á því en hinn. Birtingarmynd þess er til dæmis sú stað-
reynd að konur eru líklegri til að taka á sig aukna byrði sem krefst ástarkrafta er kemur að börnum og
heimili, sem síðan getur haft í för með sér að konur nái síður frama á vinnumarkaði. Hinn sami ástar-
kraftur gefur karlkyns mökum þeirra aftur á móti aukið svigrúm til að einbeita sér að störfum sínum
utan heimilis (Anna G. Jónasdóttir, 2011; 2014; 2018). Þannig geta félagsleg tengsl sem byggja á ást
verið einn grundvallarþáttur þess að viðhalda ójafnri stöðu kynjanna í nútímasamfélögum (Anna G.
Jónasdóttir, 2011; 2014), jafnvel þeim sem kenna sig við jafnrétti eins og Ísland. Það er því mikil-
vægt að kraftar ástarinnar séu skoðaðir með gagnrýnum hætti þegar kemur að stöðu kynjanna og
samspili ástarinnar og hlutverks, reynslu og stöðu fólks í (gagnkynja) parasamböndum, ekki aðeins
hvað varðar umhyggju og ólaunaða vinnu heldur einnig hvernig félagsleg tengsl okkar sem kynverur
hafa áhrif á stöðu og hlutverk kynjanna – bæði í opinbera lífinu og einkalífinu (Ferguson og Jónas-
dóttir, 2014).
Þegar sögulegt samhengi kynjaðra hlutverka er skoðað út frá sjónarhorni kenninga um ástar-
kraftinn er lögð áhersla á að varpa ljósi á þá samfélagslegu formgerð og þau persónulegu sambönd
sem hafa mótað hugmyndir um hlutverk kynjanna (Bryson, 2011). Kynjakerfið er þannig nátengt
kapítalísku hagkerfi í samfélagi nútímans þar sem arðrán á sér stað í jafnt launuðum sem ólaunuðum
störfum. Hér má hafa í huga að ástarvinnan í (gagnkynja) parasamböndum, sem byggir á umhyggju
og erótískri ást, bæði viðheldur og endurskapar hið ójafna kynjakerfi í samspili við hagkerfið og
gengur á ástarkrafta kvenna í ríkara mæli en karla (Anna G. Jónasdóttir, 2011; 2014). Í því ljósi er
mikilvægt að skoða vel samspil fjölskyldulífs og vinnumarkaðar og hvernig vald og verkaskipting
birtist í daglegu lífi fjölskyldufólks.
Tilfinningavinna og hugræn byrði
Hugtakið tilfinningavinna hefur í nokkurn tíma verið notað í rannsóknum á verkaskiptingu í fjöl-
skyldum en það kemur úr smiðju félagsfræðingsins Hochschild (1983). Í rannsóknum sínum hefur
hún skilið á milli þeirra starfa á launuðum vinnumarkaði sem krefjast þess að sýndar séu ákveðnar
tilfinningar (e. emotional labor) og þeirrar tilfinningavinnu er tengist þeim störfum sem krefjast um-
hyggju og innt eru af hendi í einkalífinu (e. emotional work), einkum af konum (Hochschild,1983;
Erickson og Ritter, 2001). Erickson (2005) hefur til að mynda bent á það að hinn félagslega smíðaði
veruleiki um hlutverk karla og kvenna spái frekar en líffræðilegt kyn fyrir um ábyrgð á tilfinninga-
vinnu í fjölskyldum. Tilfinningavinna innan fjölskyldna felur í sér að viðkomandi hlúir að velferð
annarra fjölskyldumeðlima, svo sem barna, maka, foreldra og annarra skyldmenna (Curran o.fl.,
2015), oft með þeim tilkostnaði að fela eigin tilfinningar og upplifanir.
Fræðafólk hefur dregið tilfinningavinnu fram sem einn flokk heimilisstarfa, auk almennra heim-
ilisstarfa og umönnunar barna (Robertson o.fl., 2019). Á síðustu árum hefur verið lögð áhersla á
að bæta við fjórða flokknum til að fanga þau störf sem eru ósýnileg, líkt og tilfinningavinnan, en
fela í sér skipulag, ákvarðanatöku og utanumhald daglegs lífs fjölskyldunnar. Þann flokk má kalla
hugræna byrði (e. mental work), en sú byrði felur í sér skipulag og verkstjórn á heimilislífinu, þ.e.
ábyrgð á að nauðsynleg verkefni séu framkvæmd og að aðrir fjölskyldumeðlimir muni eftir verk-
efnum sínum í daglegu lífi (Robertson o.fl., 2019). Ekki er hægt að útvista hinni hugrænu byrði
til einhvers sem ekki er hluti af fjölskyldunni og flest bendir til þess að þess að í gagnkynja para-
samböndum beri mæður hitann og þungann af hinni hugrænu byrði og séu verkstjórar heimilanna
(Andrea Hjálmsdóttir og Marta Einarsdóttir, 2019; Ciciolla og Luthar, 2019; Curran o.fl., 2015;