Bændablaðið - 09.03.2023, Qupperneq 21

21Bændablaðið | Fimmtudagur 9. mars 2023
ekki að segja frá því. Samráðshópurinn
hvatti framleiðendur til að merkja
umfram skyldu til að koma til móts
við kröfur neytenda og mér hefur í
raun fundist það vera reglan fremur
en undantekningin að sjá uppruna
kjöts á vörum eins og beikoni í
matvöruverslunum í dag. Mörg
fyrirtæki eru að merkja, að minnsta
kosti hluta af vörum sínum með
upprunalandi, þó þeim sé það ekki
skylt. En svo eru vörur inn á milli sem
margir halda að séu íslenskar en eru það
ekki, sem er auðvitað óásættanlegt.“
Hvetja framleiðendur til að ganga
lengra en löggjöfin
Regluverkið nær eingöngu visst langt
og eftirlitsaðilar geta ekki gert kröfur á
fyrirtæki umfram það sem fram kemur
í reglunum.
„Ísland getur ekki gert kröfu um
að kjöt sem kemur hingað til lands og
er þegar unnið sé upprunamerkt, þ.e.
ekki gengið lengra hvað varðar vörur
frá EES, vegna EES samningsins. En
hvað varðar kjöt sem kemur hingað
ferskt eða frosið og er svo unnið
hérlendis ætti að vera hægt að setja
sér íslenskar reglur um að það verði
upprunamerkt þó það sé unnið hér.
Það er spurning um vilja löggjafans
til að setja strangari kröfur á íslenska
framleiðendur en gert er á EES
svæðinu,“ segir Katrín Guðjónsdóttir,
fagsviðsstjóri hjá MAST.
Hún segir þó að Matvælastofnun
hvetji framleiðendur til að ganga lengra
í upplýsingagjöf en reglur kveða á um.
„Ef neytendur vilja alltaf vita hvaðan
kjötið sem þeir neyta er upprunnið þá
er leiðin að því annaðhvort að kaupa
óunnið kjöt, sem á reglum samkvæmt
að vera upprunamerkt, eða kaupa unnið
kjöt sem er upprunamerkt þrátt fyrir
að það sé ekki krafan. Neytendur ættu
ekki að gera ráð fyrir að merkingar
á íslensku eða íslensku fyrirtæki gefi
til kynna kjöt af íslenskum uppruna.“
Gengur gróflega gegn
hagsmunum neytenda
Þann 10. febrúar sl. birti matvæla-
ráðherra á samráðsgátt drög að
þingsályktunartillögum um matvæla-
stefnu annars vegar og land-
búnaðarstefnu hins vegar. Í báðum
drögunum er vikið að uppruna-
merkingum.
Í þeirri fyrrnefndu er sagt að
stuðla þurfi að því að neytendur séu
vel upplýstir um uppruna, innihald og
kolefnispor matvæla. Bændasamtök
Íslands benda á það í umsögn að
erfitt geti verið fyrir neytendur að
átta sig á hvaðan matvælin koma.
„Fjölmörg dæmi eru um að
matvælum sé stillt fram í verslunum
með þeim hætti að erfitt er að
gera greinarmun á innfluttum og
innlendum vörum. Skýrt dæmi um
það má oft finna í grænmetisborði
verslana. Þar eru oft og iðulega
grænir kassar merktir Sölufélagi
garðyrkjumanna, undan íslensku
grænmeti, endurnýttir undir innflutt
grænmeti í lausu, hvaðanæva að í
heiminum. Hafa margir bændur af
þeim sökum kosið að pakka vörum
sínum sjálfir, með tilheyrandi
plastnotkun, því ekki sé hægt að
treysta því að grænmeti í lausu sé
ekki blandað saman við grænmeti
með annan uppruna.
Starfsskilyrðin hér á landi
eru önnur og notkun varnarefna
í garðyrkju eru nær engin, sem
tæplega er hægt að fullyrða með
innflutta vöru. Blandaður uppruni og
óljósar merkingar eru þannig fallnar
til að neytendur taka ákvarðanir sem
þeir myndu líklega aldrei taka væru
þeir nægilega upplýstir.
Þá eru aðrar vörur seldar í
umbúðum sem gefa til kynna að varan
sé íslensk þegar raunin er önnur, og
þá oftast með íslenska þjóðfánanum,
eða án fána og óþægilega oft í nafni
rótgróinna íslenskra vörumerkja.“
Samtökin víkja að notkun
þjóðfánans á umbúðir vara og
matvæla sem þau telja vera nánast
stjórnlausa. Með breytingu á
fánalögum árið 2016, á þann veg
að heimilt var að nota þjóðfána í
ríkari mæli í markaðssetningu og
á umbúðir vara og matvæla, hefur
notkun hans orðið nánast stjórnlaus.
„Fánalögin nr. 34/1944, ásamt
reglugerð um notkun þjóðfánans í
markaðssetningu, nr. 618/2017, setja
ýmis skilyrði fyrir notkun, svo sem
um nægilega aðvinnslu hérlendis. Er
það eftirlátið dreifingaraðila að meta
hvað sé nægileg aðvinnsla en augljóst
má vera að innflutt blóm pökkuð í
íslenska fánann uppfylla tæpast þau
skilyrði. Eða þegar innflutt kjöt er
kryddað, marinerað og umpakkað
með íslenskum vörumerkjum.
Þannig er hæpið að löglegt sé að gefa
í skyn að vara sé íslensk að uppruna
þegar hún er merkt íslensku letri einu
saman, undir íslensku vörumerki, sé
innflutta hráefnið áfram einkennandi
hluti vörunnar eða hún er eðlislík
íslenskri búvöru eða eldisfisk.
Þessu verður að breyta og lögin
þarf að skýra með leiðbeiningum
frá eftirlitsaðilum.
Þessi dæmi um villandi
viðskiptahætti og markaðssetningu
má finna á hverjum degi í nánast
öllum verslunum með matvæli.
Slíkt er ekki einungis andstætt
settum reglum heldur gengur það
gróflega gegn hagsmunum neytenda
og skýlausum rétti þeirra til að vita
hvað þeir láta ofan í sig.
Neytendum er þar með gert mun
erfiðara fyrir með að taka upplýsta
ákvörðun við val á matvælum með
tilliti til uppruna og annarra eigin-
leika þeirra.“
Vilja skylda framleiðendur
til að upprunamerkja
Í síðarnefndu drögunum að
þingsályktunartillögu, landbúnaðar-
stefnunni, er stefnt að því að
sérstaklega verði hugað að leiðum
til að auðvelda neytendum að velja
vörur eftir eigin gildum og afstöðu
til landbúnaðarframleiðslu, m.a.
með bættum upplýsingum um
uppruna, innihald og kolefnisspor
landbúnaðarafurða. Í greinargerð
segir: „Neytendur munu gera auknar
kröfur um öryggi og hollustuhætti í
matvælaframleiðslu, sem og að hugað
sé að sjálfbærni, kolefnisspori og
umhverfisþáttum í allri virðiskeðju
matvæla. Þá kalla neytendur eftir
því í auknum mæli að upplýsingar
um framangreint séu aðgengilegar.
Hér liggja því mikil tækifæri fyrir
innlenda landbúnaðarframleiðslu.“
Í umsögn sinni leggja Bænda-
samtök Íslands til að framleiðendur
verði lögbundið skyldaðir til
að upprunamerkja innlendar
landbúnaðarvörur með uppruna-
merkinu Íslenskt staðfest auk þess
sem skoðaður verði sá möguleiki að
færa eftirlit með upprunamerkingum
til Neytendastofu sem fái fjármagn
og mannafla til eftirlits og skýrar og
virkar heimildir til viðbragða.
Íslenskt staðfest er upprunamerki
sem framleiðendur íslenskra búvara,
matvæla og blóma geta notað ef
þau uppfylla skilyrði um íslenskan
uppruna. Kjöt, egg, sjávarafurðir og
mjólk skulu vera í öllum tilfellum
100% íslenskt, en ef um samsetta
vöru er að ræða má allt að 25%
innihalds vera innflutt. Með notkun
merkisins eiga neytendur að geta
treyst því að varan sé sannanlega
íslensk. Verið er að vinna í
innleiðingu og merkingu fjölmargra
vara með upprunamerkingunni og er
von á frekari kynningu í tengslum
við Búnaðarþingið í lok mars.
Matvælaráðuneytið mun beita sér
fyrir bættri upplýsingagjöf
Svandís Svavarsdóttir matvæla-
ráðherra segir að skýr upplýsingagjöf
sé forsenda fyrir því að neytendur
geti tekið upplýstar ákvarðanir
um vöruval.
„Ætla má að fyrirtæki muni í
auknum mæli svara þessum kröfum,
enda sé það í þeirra þágu.
Ráðuneyti mitt fylgist með
þróun í því regluverki sem við
erum aðilar að í gegnum EES
samninginn og mun beita sér fyrir
bættri upplýsingagjöf til neytenda
eftir því sem tækifæri gefast.“
Upprunamerkt íslenskt unnið lambalæri vinstra megin, óupprunamerkt unnið
lamba prime hægra megin. Vörurnar eru unnar af sama fyrirtæki.
20% afsláttur af öllum
innréttingum til páska.
Við aðstoðum þig við hönnun á þinni
drauma innréttingu.
Neytendur ættu ekki gera ráð
fyrir að merkingar á íslensku eða
íslensku fyrirtæki gefi til kynna kjöt
af íslenskum uppruna, segir Katrín
Guðjónsdóttir, fagsviðsstjóri hjá
Matvælastofnun.
Ekki er skylt að upprunamerkja búvörur á veitingastöðum og mötuneytum. Reglurnar eru þó þannig að þeir sem
bjóða upp á matinn eiga að hafa upplýsingarnar til reiðu.
Villandi framsetning á hamborgurum merktum með íslenska fánanum.