Bókasafnið - 01.02.1999, Blaðsíða 46

um í Ebla var ekki einungis raðað samkvæmt upprunareglu
skjalasafna heldur líka á bókasafnsfræðilegan hátt. Ástæðan
var sú að safnið hafði ekki einvörðungu á að skipa skjala-
gögnum. Safnið var ekki einungis fyrir yfirvöld og stjórn-
sýslu, heldur einnig fyrir fræðimenn sem notuðu það f vís-
indalegum tilgangi.
Form leirtaflanna sýnir að nokkru leyti hvers konar texti er
á þeim. Hringlaga töflur, sem stóðu á gólflnu, hafa að geyma
hagfræðilega og stjórnunarfræðilega texta, ferkantaðar og
ferningslaga töflur, sem geymdar voru á hillum, hafa að
geyma aðra texta. Þetta sýnir að formið réð því hvernig töfl-
unum var komið fyrir.
Töflurnar á hillunum stóðu þannig að þær hölluðust upp
að veggnum með recto-hliðina fram
þannig að unnt var að lesa efstu línuna
(incipit) yfir kantinum á töflunni sem
stóð næst fyrir framan þannig að auðvelt
var að sjá töflurnar sem stóðu á bak við.
Auk efstu línunnar var stutt lýsing á
innihaldi sérhverrar töflu á kanti þeirra,
nokkuð sem líkja má við kjöltexta á
bókum nútímans. Ibúar Eblaborgar sem
á blómaárum ríkisins voru um 250.000
talsins, þar af bjuggu um 30.000 í mið-
bænum, voru friðsamir handiðnaðar-
menn, kaupmenn og stjórnsýslufólk -
samkvæmt upplýsingum á einni af töfl-
unum störfuðu 11.700 manns við
stjórnsýsluna — en líka fræðimenn sem
lögðu stund á bókmenntir og málfræði
meðal annars. Mörg hundruð töflur hafa
að geyma bókmenntatexta sem að mestu
leyti voru frá hinu súmerska menning-
arsvæði - Súmerar voru jú ríkjandi í
menningarmálum í Austurlöndum nær
í þúsundir ára.
Eblabúar lögðu mikla stund á orðabókagerð. Fundist hafa
32 tvítyngdar eblaískar-súmerskar orðabækur, gerðar með
mismunandi hætti, nokkrar eru með leiðbeiningum um
framburð á súmersku orðunum. Allar orðabækur stóðu út af
fyrir sig. Bókasafninu var með öðrum orðum raðað eftir efn-
isflokkun.
Eblabókasafnið var lfka námsstofnun fyrir skrifara, starfs-
stétt sem var hátt metin í Ebla. Nokkrar orðabækur voru til
í allt að 18 eintökum sem notaðar hafa verið við námið.
Æfmgartextar, sem nemendur skrifuðu og kennarar leiðréttu
síðan, voru meðal þess sem fundist hefur.
Auk þess var bókasafnið miðstöð fyrir alþjóðlegar rann-
sóknir, vísindi og fræði sem eru ekki bundin við landamæri.
Tveir textanna hafa orðið til „þegar ungu skrifararnir frá
Mari dvöldu hér“ og má þannig líta á textana sem niður-
stöðu eða skýrslu alþjóðaráðstefnu. Elsta þekkta bókasafnið
var þannig harla nútímalegt: flokkað eftir efni og skráð svo
fljótlegt væri að ná í ritin, raðað eftir formi og innihaldi,
jafnframt því sem bókasafnið var miðstöð fræðslu og rann-
sókna. Hið geysimikla og fjölbreytta umfang safnsins bendir
líka sterklega til að Eblabúar hafi haft að markmiði að þaul-
safna ritum, eins og mörg bókasöfn síðari tíma og ekki sist
þjóðbókasöfn nútímans.
Augljóst má vera að svo þróað og úthugsað bókasafn sem í
Ebla getur ekki hafa verið hið elsta. Slíkt tekur hundruð ef
ekki þúsundir ára að þróa. Það er þvf von til að finna enn
eldri bókasöfn, og í Austurlöndum nær eru margir sand-
haugar sem enn á eftir að grafa í og rannsaka.
Konrad Gesner
Uppfmning Gutenbergs um 1450 leiddi til þess að bókagerð
jókst stórlega á síðari hluta 15. aldar.
Talið er að fram til 1501 hafi verið út-
gefnir um 40.000 titlar í samtals 15-20
milljón eintökum. Það segir sig sjálft að
allir þeir sem þurftu á upplýsingum að
halda stóðu frammi fyrir því mikla vanda-
máli að finna það sem leitað var að í öll-
um þessum mikla bókahaug. Það kom í
hlut bókasafnsfræðinnar að leysa þetta
mál. Sá sem stundum er nefndur fyrstur í
þessu sambandi er þýski munkurinn Jo-
hann Trithemius (1462-1516). Hann gaf
út verk sitt Liber de scriptoribus ecclesiasticus
(Basel 1494), sem hafði að geyma upplýs-
ingar um verk eitt þúsund höfunda, alls
rúmlega 7.000 færslur.
Engu að síður er það Svisslendingurinn
Konrad Gesner (1516-1565) sem telst
fyrsti nútímalegi bókfræðingurinn eða
bókasafnsfræðingurinn ef notað er aðeins
víðara hugtak. Gesner var reyndar fyrst og
fremst náttúrufræðingur, prófessor í Laus-
anne og síðar í Zurich, og er þekktastur
fyrir verk sín á sviði náttúrufræða, einkum Historia animali-
um (Ziirich 1551-87), í fimm bindum.
Bókaskrá sfna nefndi Gesner Bibliotheca universalis (Zúrich
1545), og var það í fyrsta sinn sem bókaskrá var nefnd bóka-
safn. Fram til þess hafði orðið bókasafn aldrei verið notað um
annað en raunverulegt bókasafn með áþreifanlegum bókum.
Alls eru um 12.000 rit skráð í bókaskrá Gesners, með við-
bótinni, Appendix (Zúrich 1555), urðu ritin alls um 15.000
talsins. Fjöldinn er mun meiri en áður hafði þekkst í nokk-
urri bókaskrá, enda var það takmark Gesners að búa til skrá
um öll rit veraldar.
Bókaskráin er í tveimur hlutum. Fyrri hlutinn er höfunda-
skrá, og er ekki í aldursröð eins og hefð var fyrir heldur í
stafrófsröð eftir fornafni höfundar. Sérstök skrá um eftirnöfn
tryggir að notendur geta fundið rit þótt þeir viti ekki for-
nafnið. Þetta var róttæk nýjung. Róttækast var þó hvernig
Gesner skráði rit þar sem höfundar var ekki getið. Þau rit er
að finna í seinni hluta bókaskrárinnar, Pandectae (Zúrich
BIBLIOTHECA
Vniucrí'ilis, fiue Catalogusomnu
iunfcnpconim locuplfurTimus.in tnbusIinguu.Ljuni, Graxa.ö^Ho
braica:nuniium & non ncanaú, urtcrum öé rcccnnorum in huncufcp
dicm,do<ílorum indo^torum, publicatorum & in Hibliprhcai Iatrru
uum. Opui nouum, & nö Bibiiochrcu rancum publicu priuatísur in*
íbojcndu ncccíranum.fcd ftudiofu omnibui cuiufcuncf artu aut
(bmnar ad íiudia mclius formanda unliflimum : authorc
toNtADo líEiNtao Tigunno doCcorc mcdico.
Titilsíða „Bibliotheca universalis“ útg. 1545.
44
Bókasafnið 23. Arg. 1999