Bókasafnið - 01.02.1999, Blaðsíða 50

Auður Gestdóttir
Efnisorð í lögfræði
Hér á eftir mun ég leitast við að gera í stuttu
máli grein fyrir vinnu við Efnisorðaskrá í lög-
frceði.
I nokkuð mörg ár hefur það komið í minn
hlut að flokka rit á sviði lögfræði, fyrst í Há-
skólabókasafni og síðan eftir sameininguna í Landsbókasafni
Islands — Háskólabókasafni. Við notum Dewey-kerfið eins og
flest íslensk bókasöfn (þó með lengri marktölu skv. óstyttri
útgáfu) en þar sem það er amerískt miðast kaflinn um lög-
fræði við réttarkerfi Bandaríkjanna sem er mjög ólíkt því ís-
lenska. Því hentar það í raun fremur illa til flokkunar á lög-
fræði á íslandi þrátt fyrir ýmsar aðlaganir að okkar réttar-
kerfi. Auk þess er það reynsla mfn að mjög fáir notendur
kynni sér flokkunarkerfið þó að þeirra sérgrein taki aðeins til
lítils hluta þess. Til þess að auðvelda notendum upplýsinga-
[ leit og til að létta sjálfri mér vinnu gerði ég efnisorðalista
sem var lykill að lögfræðikafla flokkunarkerfisins og var það
upphafið að vinnu við efnisorðagerð. Flokkun safngagna
kemur þó aldrei að sömu notum við upplýsingaleit og efnis-
orðagjöf eða lyklun þó að til sé efnisorðalykill að flokkunar-
kerfinu. Eftir að Gegnir kom til sögunnar komu fram ein-
dregnar óskir frá safnnotendum um að hægt væri að finna rit
með leit að efnisorðum og varð það til þess að ég hóf vinnu
við efnisorðaskrána. Þörfin var brýn því að tiltölulega fá rit á
| sviði lögfræði hjá okkur eru á ensku en við ensk rit eru oftast
tengd efnisorð sem fylgja færslum sem sóttar eru í erlenda
| gagnabanka. Var fljótt ákveðið í samráði við samstarfsfólk að
gera kerfisbundna efnisorðaskrá með hliðsjón af stöðlunum
ÍST 90 Heimildaskráning : leiðbeiningar um gerð og þróun kerfis-
bundinna efnisorðaskráa á einu tungumáli og ÍST ISO
5963:1985 Heimildaskráning — aðferðir við athugun heimilda,
[ greiningu á efni þeirra og val efnisorða. I ágætri grein Þórdísar T.
Þórarinsdóttur: Kerfisbundnar efnisorðaskrár í Bókasafninu
1996 er gerð grein fyrir kostum og göllum þess að nota
frjálsan orðaforða og stýrðan orðaforða. Efnisorðaskráin í lög-
fræði miðast við efni rita sem eru í bókasafninu og eru nýjum
ritum gefin efnisorð um leið og þau eru flokkuð. Einnig hafa
greinar í íslenskum lögfræðitfmaritum og afmælisritum verið
lyklaðar. íslensk rit á sviði lögfræði hafa verið lykluð aftur-
virkt og má því heita að flestöll íslensk rit í Landsbókasafni á
sviði lögfræði séu lykluð og erlend rit frá því um 1992.
Hóf ég vinnuna við efnisorðaskrána með því að gera gróft
yfirlit yfir efnisorð og var fyrst miðað við efnisorðaskrána
sem var lykill að Dewey-kerfinu. Voru efnisorðin skrifuð nið-
ur og sett á lista jafnóðum og þau voru gefin ritum og hefur
| sá háttur verið hafður á síðan. í efnisorðaskránni eru hefð-
bundin stök efnisorð, formheiti svo sem afmælisrit og rita-
skrár, stofnanaheiti eins og til dæmis Evrópusambandið,
staðarheiti og lagaheiti en algengt er að tímaritsgreinar fjalli
um einstök lög. Efnisorðin má síðan tengja saman með ítar-
leit. Tvö orð standa aðeins saman ef þau mynda eitt hugtak
og annað þeirra getur ekki staðið sér, til dæmis óvígð sam-
búð, óskipt bú. Yfirgripsrit sem fjalla um heil réttarsvið fá
yfirleitt ekki efnisorð nema fyrir það svið og ekki hefur enn
verið farið út í að gefa efnisorð fyrir einstök efni undirkafla.
Greinasöfn eins og til dæmis afmælisrit fá aftur á móti efnis-
orð fyrir þau efni sem greinarnar fjalla um. Efnisorðum var
síðan raðað í stigveldi. Stigveldisskipan þurfti að breyta frá
Dewey-kerfinu og reynt að miða við íslenska réttarkerfið. Til
dæmis eru gjaldþrot innan kauparéttar í Dewey-kerfinu en
innan réttarfars í íslenska réttarkerfinu og eignarnám undir
opinberum fjármálum í Dewey en hjá okkur undir eignar-
rétti. Til fyrirmyndar notaði ég yfirlit yfir íslenska réttarkerf-
ið eins og það hefur verið birt í íslenskum lögfræðiritum og
hef einnig haft til hliðsjónar efnisskipan í norrænum bók-
fræðiritum á sviði lögfræði þar sem norræn réttarkerfi eru
mjög svipuð hinu íslenska. í danska dómasafninu Ugeskrift
for Retsvcesen, sem kemur út í tímaritsformi, er einnig ítarleg
kerfisbundin efnisorðaskrá. Rit Margrétar og Þórdísar, Kerfis-
bundinn efnisorðalykill fyrir bókasöfn, hef ég einnig haft til
hliðsjónar en það nægir þó ekki fyrir mjög sérhæfðan rita-
kost. Þar eru efnisorð á sviði lögfræði um 120 en í efnisorða-
skránni sem ég vinn að eru þau um fjórfalt fleiri eins og hún
er nú. Við val á efnisorðum hef ég auk heimildanna aðallega
stuðst við ritið Lögbókin þín eftir Björn Þ. Guðmundsson sem
er lögfræðileg orðabók með ítarlegum skýringum á hugtök-
um. Einnig hef ég leitað til lögfræðinga sem oftast eru kenn-
arar lagadeildar. Einn þeirra fór yfir efnisorðaskrána og gerði
gagnlegar athugasemdir við stigveldisskipanina og efnisorð-
in. Eg hef einnig fengið hjálp sérfræðinga við að þýða lög-
fræðileg hugtök. Það þarf ekki að lýsa því hve erfitt getur
verið að velja efnisorð því að ekki er endilega föst hefð um
notkun hugtaka, stundun finnast ekki nógu heppileg orð og
ekki ber öllum sérfræðingum saman. Ekki ber einu sinni öll-
um saman um stafsetningu algengra efnisorða, til dæmis
skrifa sumir eignaréttur og aðrir eignarréttur. Sumir nota
fyrri stafsetninguna fyrir réttarsviðið og þá síðari fyrir per-
sónuleg eignaréttindi en flestir nota alltaf þá síðari og hef ég
farið eftir því. Það hefur verið gagnlegt við uppbyggingu
efnisorðaskrárinnar að vera í sambandi við notendur og þurfa
að aðstoða við heimildaleit. Alltaf þarf að hafa notandann í
huga og reyna að setja sig í hans spor við leit.
48
Bókasafnið 23. Arg. 1999