Bókasafnið - 01.02.1999, Blaðsíða 55

borð við Art and Architecture Thesaurus og á hjálpargögnum á
borð við nafnmyndaskrá (e. authority file) og efnisorðaskrá
(e. subject heading list) (Petersen, 1993).
Nafnmyndaskrá (authority file) er skrá yfir viðurkennd
J heiti eða hugtök og tilvísanir í þau, samheiti og oft einnig
| yfir uppruna þeirra (Petersen, 1993). Bæði við skráningu
listupplýsinga og til leitar er þörf fyrir samræmd heiti, til
dæmis fyrir listamenn (nafn, fœðingar- og ddnardr), lista-
mannahópa (til dcemis SUM hópurinn), landfræðileg heiti
(lönd\ borgir), heiti minjasafna,
listasafna, sýningarsala og félög lista-
| manna. Ennfremur er nauðsyn á að
| nota samræmd heiti yfir sýningar,
bæði innlendar sem erlendar og heiti
bygginga (Dómkirkjan í Reykjavík eða
[ Dómkirkjan). Allt eru þetta nafn-
myndaskrár, sem hver stofnun sem
skráir listheimildir hefur oftast kom-
ið sér upp, en ekki endilega í sam-
i ræmi við venjur annarra stofnana.
Tvær af skrám Getty upplýsinga-
stofnunarinnar á sviði stýrðs orða-
forða, ULAN (Union List of Artists
Names) og TGN (Thesaurus of
Geographic Names) eru dæmi um
| alþjóðlegar nafnmyndaskrár á sviði
myndlista sem nú eru aðgengilegar í tölvutæku formi á
Internetinu7 og báðar byggjast á heimildum í sátt við
fræðasamfélagið.
Efnisorðaskrá (subject heading list) er skilgreind (Peter-
sen, 1993) sem stafrófsröðuð skrá yfir efnisorð, sem eru orð
eða orðasambönd eða sambland orða og ákvæðisorða sem
sameina einstök hugtök í strengi (strings).8 Við skráningu
og efnislyklun í sérhæfð gagnasöfn hafa orðið til stafrófs-
raðaðar efnisorðaskrár á tilteknum fræðasviðum. Erlend
dæmi um slíkar efnisorðaskrár á sviði myndlista og skyldra
greina eru til dæmis þær sem mynduðust við gerð eftirtal-
inna gagnasafna: Avery Index to Architectural Periodicals
(byggingarlist), RIBA Architectural Periodiocals lndex (bygg-
ingarlist), BHA Bibliography of the History of Art (listasaga/
listfræði), Revised Nomenclature for Museum Cataloging
| (safnafræði) og RILA International Repertory of the Literature of
Art (listasaga/listfræði).
Hins vegar er kerfisbundin efnisorðaskrd/efnisorðalykill (thes-
aurus) skrá yfir heiti (e. terms, fagorð/íðorð) þar sem einföld
hugtök eru greiniiega skýrð í tengslum við samheiti, stig-
veldisskipan og skyldleika þeirra og þau notuð gagnkvæmt
(Petersen, 1993). Það er jafnframt sú tegund stýrðs orðaforða
i sem þær stofnanir sem þegar fást við tölvuskráningu kjósa að
nota, bæði við lýsingu heimilda sem og við leitir.9 Kerfis-
] bundnar efnisorðaskrár eru því mikilvæg hjálpartæki við
í tölvuvæðingu listheimilda, jafnt ritaðra (í bókasöfnum) sem
safngripa (frumheimilda) og afleiddra heimilda þeirra
(myndheimilda).
Kerfisbundin efnisorðaskrá
Art and Architecture Thesaurus er dæmi um stigveldisskipaða
kerfisbundna efnisorðaskrá/lykil á ensku þar sem stýrðum
orðaforða (nafnmyndaskrám og efnisorðaskrám) á tilteknum
fræðasviðum er steypt saman í einn forða. Meðal annars var
stuðst við orðaforða úr helstu gagnasöfnum á sviði myndlista
og skyldra greina (sbr. efnisorðaskrárnar hér að framan) auk
Library of Congress Subject Headings. Vinna við verkefnið hófst
snemma á níunda áratugnum, og frá 1983 hefur verkefnið
verið undir stjórn Getty Art History
Information Program, nú Getty
Information Institute (Getty upp-
lýsingastofnunin). Fyrsta prentaða
útgáfa skráarinnar kom út árið 1990
(útg. Oxford University Press) með
40 þúsund heitum og kom hún þá
jafnframt út í tölvutæku formi.
Onnur útgáfa verksins kom út 1994
og innihélt þá 90 þúsund heiti. Frá
árinu 1997 hefur skráin verið
aðgengileg á Internetinu (http://
www.gii.getty.edu/aat) til skoðunar.
Skráin inniheldur nú um 120 þús-
und heiti yfir myndlist og bygging-
arlist og ná þau yfir tímabilið frá
fornöld til nútímans (20. aldar).
Megintilgangur með AAT skránni er að setja fram stýrðan
orðaforða sem hægt er að nota til að auðvelda aðgengi að
menningararfleifðinni í umhverfi alheimsnetvæðingar. I
fyrsta lagi er hægt að nota AAT sem inntaks/leitar/birtingar
(data value standard) staðal við heimildaskráningu (skrán-
ingu, lyklun og lýsingu) menningararfsins. I sátt við sér-
fræðinga innan fræðasviðsins setur AAT fram valorð sem
notuð eru á samræmdan hátt til að lýsa tilteknu efnis-
innihaldi heimilda. í öðru lagi er hægt að nota AAT við leit
í gagnasöfnum, með því að búnir eru til vegvísar sem sýna
tengsl og leiðir á milli hugtaka. þegar AAT er notað í
gagnagrunni geta notendur þrengt, víkkað og bætt við leitir
sínar með því að nota samheiti, víðari heiti, þrengri heiti og
skyld heiti og þannig náð skilvirkari leitarheimtum. Heitin
verða lyklar notenda að upplýsingum í gagnasöfnunum.
Uppbygging AAT er á þann veg að heitum/hugtökum er
skipt niður í sjö flokka (facets/categories) sem síðan greinast
í 33 undirflokka eða stigveldi. Stigveldisskipanin gerir
einmitt ráð fyrir þörfum ýmissa notendahópa. AAT er hægt
að nota við lyklun og skráningu menningararfleifðarinnar,
svo sem listaverka og muna í minja- og listasöfnum, ritaðra
heimilda í skjala- og handritasöfnum, bókasöfnum og varð-
veislusöfnum og afleiddra mynda í myndgagnasöfnum.
Efnisorðaskráin er nú notuð víða í enskumælandi löndum,
bæði hlutar hennar og í heild sinni, eins og einmitt er
yfirlýst stefna þjóðarlistbókasafns Bretlands, The National
Art Library (NAL) við Victoriu og Albert listiðnaðarsafnið í
London.
Muggur: í sirkus; leikið á línu, 1917.
Bókasafnið 23. árg. 1999
53