Bókasafnið - 01.02.1999, Blaðsíða 41

Jökull Sævarsson
Islandskort
á Netinu
V/ íða um heim eru söfn, einkum þjóðbókasöfn,
háskólabókasöfn og listasöfn, að vinna við að setja
hluta af safnkostinum yfir á stafrænt form og veita
aðgang að honum á geisladiskum eða á Netinu.
Geisladiskar gefa hámarks myndgæði sem völ er á en eru
dýrir í útgáfu og hafa þann ókost að ekki er hægt að bæta við
efni eða breyta því sem fyrir er. Netið er tiltölulega ódýr
miðill og hefur þann mikla kost að mjög auðvelc er að auka
við efnið, lagfæra það sem þörf er
á og jafnvel breyta framsetningu
þess. Myndgæði á Netinu hafa
takmarkast af flutningsgetu þess
en hún eykst mjög með hverju
ári sem líður og er tæpast vanda-
mál lengur þegar um ímyndir er
að ræða.
Ymsar ástæður eru fyrir því að
söfn eru í auknum mæli að flytja
safnefnið á stafrænt form og
miðla því á sama hátt. Hægt er
að nefna þrjár sem hljóta að
skipta miklu máli: í fyrsta lagi er
hægt að veita aðgang að ýmsu
safnefni sem vegna lélegs
ástands, fágætis eða einhverra
annarra takmarkana er ekki hægt
að afhenda til notkunar. í öðru
lagi er unnt að veita aðgang að
og dreifa safnefni sem er á stafrænu formi á mun auðveldari
hátt en áður og í þriðja lagi getur stafrænt safnefni ef rétt er
að málum staðið verið þáttur í framtíðarvarðveislu safnkosts
og annaðhvort komið í stað örfilma eða verið sú frumgerð
sem örfilmur byggjast á. Þessar þrjár ástæður komu mikið
við sögu í tilurð verkefnisins „Islandskort á Nednu“.
Upphaf verkefnisins má rekja til opnunarhátíðar Lands-
bókasafns Islands - Háskólabókasafns 1. desember 1994 en á
henni tilkynnti formaður stjórnar NORDINFO (Norrænu
samvinnunefndarinnar um vísindalegar upplýsingar) að hún
ætlaði að færa safninu peningagjöf að upphæð 50.000 finnsk
mörk eða um 700.000 krónur. Ætlast var til þess að henni
yrði varið til verkefnis á sviði upplýsingatækni. Eftir nokkrar
vangaveltur í safninu var ákveðið að nota gjöfina til að setja
öll gömul íslandskort þess á stafrænt form og veita aðgang
að þeim um Netið. Forn landakort eru gott dæmi um safn-
efni sem erfitt hefur verið að leyfa afnot af vegna varðveislu-
sjónarmiða, meðal annars vegna þess hversu viðkvæm þau
eru fyrir allri notkun. Markmið verkefnisins var einnig að
gera starfsfólki Landsbókasafns íslands kleift að stíga fyrsta
skrefið í að færa safnkostinn yfir á stafrænt form og öðlast
um leið reynslu við meðhöndlun stafrænna gagna. Netið og
sú tækni sem það byggist á gerir safninu kleift að bjóða upp
á ýmsa nýja möguleika varðandi
miðlun á efninu. Mikilvægt
markmið verkefnisins var einnig
að koma skipulagi á kortaeign
safnsins, það er rannsaka sögu
kortanna, Ijósmynda þau og
leggja drög að skráningu þeirra
í Gegni.
Landsbókasafn íslands á gott
úrval af sögulegum Islandskort-
um og eru þau elstu frá því um
1540. Sú eign jókst verulega
þann 1. desember 1995 er bank-
ar og greiðslukortafyrirtæki á
Islandi keyptu Islandskort
Kjartans Gunnarssonar lyfsala
og afhentu safninu til eignar.
Fyrsta skrefið að þessum mikia
ávinningi fyrir safnið hafði Sam-
band íslenskra sveitarfélaga stig-
ið sumarið áður þegar það gaf safninu tólf valin kort úr eigu
Kjartans. Að meðtalinni þessari gjöf á Landsbókasafnið um
220 kort af íslandi gefin út fyrir árið 1900.
Verkefnið var unnið í samvinnu við NDLC (Nordic Digi-
tal Library Center) sem er ein af þekkingarmiðstöðvum
NORDINFO. NDLC er starfrækt í Mo í Rana í Noregi og
er hluti af þjóðbókasafnsdeildinni þar. Ljósmyndir af kortun-
um voru sendar til NDLC þar sem þær voru yfirfærðar á staf-
rænt form og sendar til baka sem skrár, ýmist yfir tölvunet
eða á geisladiskum. I Landsbókasafninu voru myndirnar síð-
an meðhöndlaðar í myndvinnsluforritinu Photoshop og
vistaðar í gagnagrunn verkefnisins. Öll önnur vinna sem við-
kom kortunum sjálfum, svo sem myndataka og samning
sögulegra lýsinga, sem fýlgja hverju korti, fór fram í Lands-
bókasafni. Það var einnig starfsmaður þess sem sá um gerð
I S L A N D E.
íslandskort Johannesar Vnents frá árinu 1601.
Bókasafnið 23. árg. 1999
39