Bókasafnið - 01.02.1999, Blaðsíða 65

Þetta tvíþætta hlutverk skrárinnar skapar viss vandamál,
meðal annars þegar vísað er til Dewey-flokkstölu sem ekki er
skipað efst í faglegt stigveldi. Þegar svo háttar til er bætt við
efnisorðið sem um ræðir hugtakinu yfirgripsrit (generelle
skrifter) til að sýna að efnisorðið á aðeins við tiltekna flokks-
tölu en má ekki nota fyrir rit sem fjalla bara um hluta af því
sviði sem efnisorðið spannar. Dæmi eru tekin um tegundir
efnisorða sem ekki eða sjaldan eru í efnisorðaskránni, saman-
ber eftirfarandi: - Mannanöfn (engin tekin upp). - Stofnana-
heiti (nokkur heiti tekin upp, s.s. heiti sumra alþjóðastofn-
ana). — Landfræðiheiti (tekin eru upp erlend landaheiti og
nokkrar stærri borgir, ennfremur fylki Bandaríkjanna og
stærri landsvæði í Danmörku og Svíþjóð; innan Noregs eru
tekin með fylki, dalir og fjalllendi auk nokkurra stærri
landshluta). - Söguskeið (fyrir nokkur svæði, meðal annars
Norður-Noreg, eru teknar upp tímabilstölur fyrir sagnfræði-
leg tímabil, en að því undanskildu þarf að leita til tímabila-
skiptingar í Dewey-kerfinu sjálfu).
Valorð og vikorð eru tekin upp í einni stafrófsröð. Mál-
myndir á nýnorsku, sem eru með frábrigðilegu fyrsta at-
kvæði miðað við bókmál, eru teknar upp í svigum á sama
staf í stafrófsröðinni. Hvað varðar efnisorð sem koma fyrir á
fleiri efnissviðum en einu er segulheitið talið upp fyrst í röð-
inni en síðan flokksheiti annarra sviða og flokkstölur þeirra.
Tekið er fram að efnisorðaskráin (-liste) sé byggð upp sam-
kvæmt reglum sem settar eru fram í riti Ellen Hjortsæter:
Emneordskatalogisering : forslag til norsk standard (1991).
Það felur meðal annars í sér að samsett efni er túlkað með
efnisorðastrengjum og innbyrðis röð hugtaka í streng á að
endurspegla mikilvægi þeirra. Þar sem röð hugtaka í streng
fylgir föstum reglum er ekki að finna í efnisorðaskránni full-
kominn lista um öll heiti og undirheiti. Undirheiti eru ein-
göngu tekin með þegar um frávik er að ræða, annaðhvort
varðandi röð hugtaka í streng eða í Dewey-flokkstölu. Til að
sýna hvernig efnisorð fyrir landbundið efni eru sett fram eru
tekin upp öll efnisorð/efnisorðastrengir sem tengjast Noregi.
Fylgni er ekki endilega með undirdeildum flokkstölu annars
vegar og undirskiptingu efnisorða hins vegar. Til dæmis eru
til flokkstölur án undirdeildar þótt hliðstæð/samsvarandi
efnisorð hafi undirheiti. Efnisorðin frá BIBBI eru öll að-
gengileg í tölvulæsilegu formi í NORMARK-sniðinu.
Söfnum sem ætla að tölvuskrá afturvirkt hefur BS bent á
að 2.5 sinnum fljótlegra sé að sækja færslur í BIBBI en að
skrifa nýja færslu. BIBBI býður upp á 10 mismunandi pakka
með afturvirkri skráningu: - Fræðslu- og fagurbókmenntir
eftir árabilum: 1962-75; 1976-83; 1984-90; 1991-95;
1996-1997. - Fagurbókmenntir, skipt eftir stafrófsröð í þrjá
pakka: A-G; H-N; O-Á. - Fræðslurit, skipt eftir efni 1 tíu
pakka (sem ekki verða taldir hér). Söfnin geta borgað hlut-
fallslega eftir því hvað þau hafa notað úr pökkunum. Færslu-
heimtir við „plokkun" úr pökkunum teljast borga sig fyrir
viðkomandi safn ef það þarf minna en 10 000 færslur, til
dæmis 2 500 færslur fyrir skólabókasafn. Bókasafn getur líka
valið þann kost að senda BS á disklingi lista yfir ISBN þeirra
Bókasafnið 23. Arg. 1999
rita sem það vill fá færslur fyrir. Yfir 300 færslur eru verð-
lagðar sem „plokkun". Stakar færslur er unnt að kaupa gegn-
um BS Hjemtaksfunksjon á vefnum (http://www.bibsent.
no/bsonline/bsonline). BS býður auk þessa mánaðar reynsluá-
skrift að BIBBI og fylgir þá með áskrift að færslum fyrir
tímaritsgreinar. Þá er í boði aðgangur að ókeypis útgáfu með
stuttum færslum jafnframt því sem í boði er áskrift gegn
gjaldi að sömu færslum með fullum upplýsingum á vefnum
(http://www.bibsent.no/) (Biblioteksentralens Hjemtaks-
funksjon, beinlínuþjónusta).
Tuttugu og fimm valin norsk tímarit eru greiniskráð hjá
BS, sem hefur þar fyrst og fremst þarfir almennings- og
skólabókasafna í huga. Þeim þykir flestum frágangssök að
fara í gegnum Tidsskriftindex (heildarskrá um greinar tíma-
rita), það sé allt of tímafrekt og sömuleiðis sé efnið of þungt
miðað við þarfir safnanna. Færslur og efnisval BIBBI fyrir
þessi 25 tímarit miðast við eftirfarandi: — Viðurkennd efnis-
orð BS. — Efni um ferðir, samfélagsumræðu, tómstundaiðju,
íþróttir, útivist, listir, dægurmál og önnur menningarsamfé-
lög. — Upplýsingar um ný efnissvið sem enn er ekki farið að
skrifa um í bókum. — Itarefni vegna skólaverkefna.
Áskrifendur þessarar þjónustu fá hana tíu sinnum á ári.
Bibliofil-notendur fá hana með tölvupósti en unnt er að
sækja hana sjálfur á vefinn og fá þá fyrst veffang hjá BS.
Verðlagning þjónustunnar er mismunandi og fer meðal ann-
ars eftir tegundum safna, nokkur söfn á sama svæði geta
einnig fengið afslátt og um fleiri möguleika er að ræða. Söfn
sem ekki hafa ráð á eigin vefsíðu geta leigt pláss hjá vefhóteli
miðstöðvarinnar (BS WebHotell) og spara sér þá jafnframt
útgjöld vegna sérfræðivinnu á eigin vegum. Á vefsíðunni
geta þau til dæmis haft: — Svæðisbundnar upplýsingar. —
Upplýsingar um eigið safn, útibú og deildir eftir því sem við
á. — Útgáfurit safnsins/sveitarfélagsins. - Safnskrá.
Hagkvæmni
Hér hefur verið fjallað nokkuð um aðgengileika helstu
gagnasafna á vegum þjóðbókasafna og þjónustumiðstöðva á
Norðurlöndum og aðferðir sem beitt er við að bæta aðgang
að upplýsingum. Hér er ekki um beinan samanburð að ræða
heldur aðeins drög að lýsingu þess sem mér þótti athyglis-
verðast á hverjum stað og þá ekki síst hvernig staðið er að
efnisorðaskráningu og lyklun gagna á vegum þessara stofn-
ana. Þegar á heildina er litið er viðhorfið um margt mjög líkt
hjá okkur og systurstofnunum okkar á Norðurlöndum, þar
sem tíðkast hafa samsteypusöfn þjóðbóka- og háskólabóka-
safns rétt eins og Landsbókasafn Islands - Háskólabókasafns.
■Þjónustumiðstöðvar bókasafna á Norðurlöndum þjóna fyrst
og fremst almennings- og skólabókasöfnum og áherslur hafa
því á margan hátt verið ólíkar. Viss hlutverkaröskun verður
við almennari tölvuvæðingu og nokkurrar samkeppni gætir
sums staðar af þessum sökum. Deilur hafa einnig komið upp
milli einstakra safna og rekstrarfyrirtækja varðandi eignarað-
ild safnanna að færslum I gagnasafnskerfum. Þarna er oft um
mikil verðmæti að tefla fyrir þá sem hlut eiga að máli. Burt-
63