Bókasafnið - 01.02.1999, Blaðsíða 69

skráningarreglur þjóðar, þær komu út árið 1791. Eftir þeim
voru rit skráð á samræmdan hátt um allt landið á spjöld sem
send voru til Parísar í samskrá yfir útgáfurit þjóðarinnar, þá
fyrstu sinnar tegundar.8
Skipulag kyrrstæðrar
þelckingar á varanlegum miðlum
Hin stóru bókasöfn fornaldar voru í eðli sínu sambærileg við
þjóðbókasöfn og jafnvel alfræðibókasöfn (universal libraries)
okkar tíma, bókasöfn á borð við British Library og Library of
Congress. A þeim árþúsundum sem á milli ber voru engin
sambærileg bókasöfn til á Vesturlöndum.9 Stærð fornaldar-
bókasafnanna var slík að þau þættu
stór jafnvel á okkar tímum. Bókasafn
(leirtöflusafn) Assúrbanipals í Nínev í
Assiríu (668-626 f. Kr.) innihélt tugi
þúsunda rita, áætlað er að í bókasafn-
inu í Alexandríu í Egyptalandi hafi á
fyrstu öld fyrir Krist10 verið um
700.000 rit og skrá þess fyllt 120
bindi.11 í bókasafninu í Pergamon í
Litlu Asíu munu á sama tíma hafa
verið um 200.000 rit.12
Bókasöfn fornaldar voru ólík bóka-
söfnum og upplýsingamiðstöðvum
okkar tíma að því leyti að þau höfðu
að geyma þekkingu sem var því sem
næst kyrrstæð og varðveitt á miðlum
sem sumir höfðu árþúsunda geymslu-
þol. I British Museum eru enn varð-
veittir um tveir þriðju hlutar af hinu
mikla leirtöflusafni Assúrbanipals. Því er vitað að þetta var
þjóðbókasafn þar sem öllum ritum þjóðarinnar var safnað og
jafnframt var þetta alfræðibókasafn (universal library) þar
sem öllu efni á öllum efnissviðum var safnað. Til viðbótar við
assírísk rit voru þar rit annarra þjóða í þýðingum og svoköll-
uð „stjórnarrit", rit sambærileg við þau gögn sem á okkar
tímum eru geymd í þjóðskjalasöfnum. Starfsemi bókasafna
fornaldar var einnig ólík því sem nú er að því leyti að not-
endur voru fáir á okkar mælikvarða og notendahópurinn
einsleitur. Stærð safnanna gerði það hins vegar nauðsynlegt
að skipuleggja þau vel, flokka eftir efni og skrá á skipulegan
hátt. Reiðuleysi hefði gert þau ónothæf.
Athyglisvert er að á þessum tíma, löngu fyrir daga prent-
unar með lausu letri, er talið að sömu verkin hafi verið til á
mörgum söfnum í uppskriftum og þýðingum, og í sumum
tilvikum hafi sömu eintökin verið uppistaða bókasafna sem
blómstruðu og liðu undir lok á mismunandi stöðum á mis-
munandi tímum. Til dæmis er talið að Markús Antóníus hafi
rænt bókasafninu í Pergamon og fært Kleópötru það í brúð-
kaupsgjöf13 eftir að hluti bókasafnsins í Alexandríu var eyði-
lagður í stríðinu við Júlíus Sesar, svo henni yrði bættur skað-
inn.14
Eignasla*áning miðalda
í bókasöfnum Evrópu á miðöldum var ekki þörf á skrám sem
voru lykill að þeirri þekkingu sem safnkostur þeirra geymdi. |
Þau voru smá að vöxtum á víð og dreif frá Grikklandi til ís-
lands.15 Helsta efni þeirra voru trúarrit16 í uppskriftum sem
munkarnir höfðu iðulega gert sjálfir og gættu vel. Á bóka-
safninu voru oft aðeins nokkur hundruð rit geymd í
kistu.17Þess má geta að í Benediktareglunni var mælt með
því að hver bróðir hefði bók að lesa. Eftir að því marki var
náð stækkuðu söfnin hægt.18 Bókasöfnin voru þeim mun
minni eftir því sem norðar dró í álfunni. í þeim var hvorki
þörf á markvissu skipulagi né bókfræðilegri skráningu. Skrár
þeirra þjónuðu þeim tilgangi að gera
grein fyrir eignum. Þær voru ekki
lykill að þekkingu. I þeim var stund-
um hvorki getið um heiti verks né
höfund heldur aðeins um ástand rits
og verðgildi.
Þekking sú sem bókasöfn þessi
geymdu var ekki með öllu lokuð al-
mennum notendum því rit voru lán-
uð út gegn tryggingum,19 en not-
endahópurinn var þó lítill því fyrir
utan innanhússfólk í klaustrum tak-
markaðist hann bæði af því hve fáir
voru læsir og að fáir gátu greitt
"yggingargjaldið.
Á þessum tíma komu háskólar til
sögunnar í Evrópu. Bókasöfn þeirra
voru framan af lítil. Fyrsta þekkta
skrá háskólabókasafns í Evrópu er skrá Svarta skóla frá árinu
1289, gerð um svipað leyti og Sæmundur fróði nam við skól-
ann. Þá voru þar skráð 1017 rit á latínu og 4 á frönsku.20 Um
hálfri öld seinna (1338) voru í safninu rúm 1700 rit sam-
kvæmt skrá þess.21 I bókasafni Cambridge háskóla voru 122
bindi árið 1424, King’s College í Cambridge átti aðeins 174
bindi árið 1453 og ritaeign Oriel College í Oxford náði ekki
100 bindum árið 1375.22 Það gefur augaleið að þörfin fyrir
þekkingarskráningu og markvisst skipulag safnkosts var ekki
mikil þegar ritin voru svo fá, notendahópurinn lítill og eins-
leitur og þekkingin riltölulega kyrrstæð.
Skráning prentaðra bóka: lýsing
söluvöru og aðgangur að þeldcingu
Með tilkomu prentunar með lausu letri á Vesturlöndum
undir lok miðalda varð gerbreyting á framboði bóka, stærð
bókasafna og fjölda notenda. Þá varð gerð skráa að breytast.
Til sögunnar komu bækur sem voru „fjöldaframleidd" sölu-
vara. Áætlað er að í Evrópu hafi 100.000 titlar verið prentað-
ir á 16. öld. Sé gert ráð fyrir að upplag hvers þeirra hafi að
meðaltali verið 1000 eintök hefur framleiðslan numið um
100 milljónum eintaka.23
Höfundur sumariö 1958.
Bókasafnið 23. Arg. 1999
67