Bókasafnið - 01.02.1999, Blaðsíða 71

b) höfundi og titli, eða
c) ef höfundur er ekki greindur í riti, titlinum einum sam-
an, eða þegar heiti höfundar og titils eiga ekki við eða eru
ófullnægjandi sem auðkenni, viðeigandi ígildi titils.
Og:
a) hvaða verk tiltekins höfundar og
b) hvaða útgáfur tiltekinna verka eru til í bókasafninu.2930
Parísarreglurnar bera þess merki að þær voru samþykktar
rétt áður en farið var að nota tölvutækni við skráningu á
bókasöfnum. Brýn þörf var orðin á bættum aðgangi að út-
gáfuritum í skrám bókasafna, sérstaklega aðgangi eftir efni,
þegar í lok nítjándu aldar. Þekkingin óx hröðum skrefum,
útgáfúritum fjölgaði, fjöldi notenda jókst með auknu læsi al-
mennings og fleiri og betri almenningsbókasöfnum. Tækni-
lega var ekki hægt að bæta aðganginn fyrr en á seinni hluta
tuttugustu aldarinnar með tilkomu tölvutækninnar. Þá
gerðu tækniframfarir mögulegt að beisla þekkinguna enn
betur með gerð betri skráa. Fram til þess tíma þurfti að not-
ast við hefðbundna tegund spjaldskráa, sem var ófullnægj-
andi miðað við þarfir notenda. Auk þess var viðhald þeirra
mörgum árum á eftir tímanum í stærstu bókasöfnum. Nú í
lok 20. aldar eru komin bókasafnstölvukerfi sem gera allar
nauðsynlegar tengingar milli færslna í sömu skrá mögulegar
(til dæmis http://voyageur.library.hbs.edu), auk þess að gera
tengingar í aðrar skrár mögulegar og í efnið sjálft þegar það
er í tölvutæku formi. Möguleikar hinnar nýju tækni eru slík-
ir að hana er bara rétt byrjað að nýta.
Sérhæfing, fagfélög, fagskólar
og áhrif stóru alfræðibólcasafnanna
| Mikil gróska var í skráningarstarfi á 19. öld. Á stórum bóka-
söfnum sérhæfðu tilteknir starfsmenn sig í skráningu, sem er
J fyrsta sérhæfða starfið á bókasöfnum. I framhaldi af því urðu
til sérstakar skráningar- og flokkunardeildir á stórum bóka-
söfnum, til dæmis í bókasafni Harvard-háskóla árið 1859.31
Stofnun bókavarðafélaga bæði austan hafs, Library Associ-
ation (1877) og vestan hafs, American Library Association
(1876) hafði áhrif á skráningarhætti því bæði félögin beittu
sér fyrir samningu og útgáfu skráningarreglna. Það gerði
einnig Bókavarðafélag íslands með útgáfu Skráningarreglna
bókasafna árið 1970. í lok 19- aldar komu svo bókavarða-
| skólar til sögunnar. Sá fyrsti var Columbia School of Library
Economy, stofnaður 1887,32 og var þá meðal annars farið að
kenna reglur við skráningu. Skráningarhættir stórra alfræði-
bókasafna hafa einnig haft gífurleg áhrif á þróun skráningar á
þessari öld. Mest hafa áhrif Library of Congress orðið. Það
safn hóf sölu skráningarspjalda um aldamótin 1900. Skrán-
ingarhættir þess mótuðu skráningarhætti þar í álfu og síðar
um alla heimsbyggðina. British Library hóf ekki slíka sölu
fyrr en 1956,33 Hér á landi hófst sala skráningarspjalda ekki
fyrr en á áttunda áratugnum.
Stöðlun skráningarhátta,
miðskráning, betri aðgangur
Utgáfurit hafa verið fjöldaframleidd í um fimm aldir. Flest
atriði, sem máli skiptir að taka upp í skráningartexta, eru
greind á staðlaðan hátt á vísum stað: á titilsíðu, bakhlið
hennar eða titilsíðuígildi. Það liggur því beint við að staðla
meðferð þeirra í skrám bókasafna, bóksala og forlaga og að
samnýta skráningarvinnuna. Sem fyrr getur hófst milliríkja-
samvinna um gerð skráningarreglna um aldamótin 1900 og
alþjóðleg samvinna eftir síðari heimsstyrjöldina. I upphafi
þess starfs var ekki vitað hve langt væri raunhæft að stefna
samræmingaraðgerðum. Rannsóknir voru gerðar á vinnulagi
í bókasöfnum til að kanna hversu langt ætti að ganga við
stöðlun og haldnir fjölmargir fundir og ráðstefnur til að ræða
þessi mál. Meðal þess sem áunnist hefur eru sameiginlegar
frumreglur um val og nafnmynd höfuðs og val raðorðs í staf-
rófsröðuðum skrám, sem samþykktar voru á Parísarfundin-
um 1961. Þær eru nú í endurskoðun. Einnig má nefna al-
þjóðlega staðla um bókfræðilega lýsingu (International
standard bibliographic description ISBD), sem gerðir hafa
verið fyrir margar tegundir útgáfurita og annars efnis. I þeim
kemur fram hvaða atriði á að greina í skráningartexta fyrir
hinar ýmsu heimildir, hvert á að sækja upplýsingar um þau í
því riti sem til skráningar er, hvaða vægi hvert skráningarat- J
riði hefur og hvernig skráningin er birt í prentuðum skrám á
pappír eða örformi. Vinna við ISBD staðlana hófst í kjölfar
Kaupmannahafnarfundarins 1969 og kom fyrsti staðallinn út
1971. Alþjóðlegur staðall um gerð skráningarsniða fyrir
skráningu í tölvu (ISO 2709) kom síðan út 1981. I samræmi
vð hann eru svokölluð marksnið (MAchine Readable Cata-
loging) gerð. Nú er einnig kominn ISO staðall um leitir J
(ISO 23950:1998). Ensk-amerísku skráningarreglurnar eru
samdar í samræmi við ofangreinda staðla. Þær virka sem al-
þjóðlegur staðall og komu út í einni sameiginlegri útgáfu
árið 1978 og taldist það önnur útgáfa þeirra.
Á um tveimur áratugum var hægt að staðla skráningu á
efni bókasafna á heimsvísu og leitir vegna þess hve líkir
skráningarhættir, sem þróast höfðu í aldanna rás, voru. í ann-
ars konar söfnum, til dæmis listasöfnum og minjasöfnum,
voru safngripir ekki fjöldaframleiddir í sama mæli og þess j
vegna komst ekki á samnýting skráningarfærslna og stöðlun.
Enda þótt gripirnir séu ekki þeir sömu eru helstu atriðin,
sem skrá þarf um hvern þeirra, þau sömu og því er hægt að j
staðla skráningu þeirra á sama hátt og þá jafnframt leitir.
Alþjóðleg stöðluð
númer og skráningarstaðlar
Alþjóðleg stöðluð bókarnúmer (ISBN) og alþjóðleg stöðluð
tímaritsnúmer (ISSN) voru þróuð af útgáfuiðnaðinum á
seinni hluta sjöunda áratugarins sem einstök auðkenni á til-
tekinni sölueiningu. Þau voru gerð fyrir lagerhald og af-
greiðslu pantana hjá dreifingaraðilum og útgefendum. Síðan
Bókasafnið 23. Arg. 1999
69