Læknaneminn - 01.04.1985, Page 22

Vírusinn berst með saurmenguðu
vatni og matvælum (faceal-oral leið)
og sýkingin er dæmigerð bráð vírus-
sýking. Meðgöngutíminn (incubat-
ion period) er um mánuður (4-6
vikur), tíðni dauðsfalla er lág (ca.
0.1 %) og króniskir smitberar eru al-
veg óþekktir.
Sjúkdómsmyndin er að nokkru
háð hýsilþáttum; þreyta, vökur,
áreynsla og áfengisneysla gera illt
verra svo eitthvað sé nefnt. Börn og
unglingar fá vægari einkenni en full-
orðnir og meðal ungabarna eru flest-
ar sýkingar einkennalausar.
Greining byggir á:
1) Að sýna fram á HAV eða HAV-
antigen í saur.
HAV skilst út í saur frá því 1-2
vikum áður en einkenni koma
fram og finnst hann þar í 5-6
vikur. Magn af vírus í saur er
mest rétt áður en einkenni byrja
en minnkar er á líður. Aukast þá
líkur á falskt negatífum sýnum.
2) Að sýna fram á hækkandi títra af
mótefni (anti-HAV) í sermi.
Vegna þess hve titramir rísa hratt
getur verið erfitt að sýna fram á
hækkun milli bráða- og batasýna
nema náist í sjúklinginn mjög
snemma.
3) Að sýna fram á anti-HAV af IgM
gerð.
Það hækkar snemma og mælist í
yfir 4 mánuði. Niðurstaða fæst
fljótt og þetta er því kjörið próf.
(Mynd 2).
Þó ákaflega fáar frumur séu næmar
fyrir HAV hefur tekist að rækta og
einangra HAV í frumræktunum og
fylgjast með áhrifum hans á frumum-
ar. Komið hefur fram að ekki er þar
um cytopathisk áhrif að ræða en við
vírusmyndunina safnast þeir fyrir í
blöðrum í umfrymi sýktra fmma.
Jafnframt því að auðvelda rann-
sóknir á líffræðilegum eiginleikum
og fjölgun vírusins gefur ræktun í
frumum möguleika á þróun bólu-
efna, eykur framboð á HAV-antigen-
um og síðast en ekki síst sparar hún
tilraunadýr.
Nú er unnið að kortlagningu gen-
mengisins. Frekari vinna á því sviði
gefur möguleika á að fínna og fram-
leiða ónæmisvekjandi svæði á vír-
usnum til bóluefnagerðar með að-
ferðum líftækni.
Tíðni HAV sýkinga í heiminum er
tiltölulega erfitt að meta, bæði vegna
mismunandi eftirlits í mismunandi
löndum og vegna mikils fjölda ein-
kennalausra sýkinga á sumum
stöðum.
Af mótefnamælingum í blóði sést
þó að vírusinn er úti um allt. í lönd-
um þar sem lífskjör eru bág eru tíðar
sýkingar í ungu fólki og börnum, oft-
ast vægar eða einkennalausar, og því
eru þar flestir af eldri kynslóðinni
með mótefni í blóðinu (allt uppí
100%). Á vesturlöndum hefur tíðni
lækkað með auknu hreinlæti sem
endurspeglast í því að í yngri kyn-
slóðunum hafa fæstir mótefni gegn
HAV og sjúkdómurinn, þá sjaldan
hann kemur fram, er algengastur hjá
ferðalöngum og fólki yfir tvítugt.
Sjúkdómsmyndin er þá að jafnaði al-
varlegri en hjá börnum.
Komið hefur í ljós að í tempruðum
beltum er tíðnin mest að hausti og
snemma vetrar en í hitabeltislöndum
er hún mest um regntímann.
Hér á íslandi voru faraldrar ekki
óalgengir fyrir 1950 en með auknu
hreinlæti eru hér nú, einsog víðast á
vesturlöndum, flestar sýkingar inn-
fluttar. Árið 1979 vartíðni anti-HAV
í blóði einstaklinga í aldurshópnum
10-19 ára hér á landi 1.6% en 66%
hjá fólki yfir sextugt. Þá var tíðnin
innan við 10% í fólki undir 40 ára
aldri.1
Vamirgegn HAV eru:
- Hreinlæti með vatn og mat.
- Gjöf mótefna (passive immunizat-
ion).
Immunoglobulin unnin úr ein-
staklingum sem þegar hafa sýkst,
gefin fyrir smitun eða snemma á
meðgöngutíma sjúkdómsins, geta
komið í veg fyrir eða mildað hann.
Þau mætti því gefa þeim sem um-
gangast sjúklinga eða ferðast til
staða þar sem HA er landlægur.
Stór skammtur dugir í minnst 1-2
20
LÆKNANEMINN Vma - 38. árg.