Læknaneminn - 01.04.1985, Síða 48

sætti sig við endurhæfingargrein-
inguna og þá skilgreiningu sem í
henni felst. Meðferðin byggir á
skilningi sjúklingsins á núverandi
og fyrrverandi hæfni eða van-
hæfni. Samstarf þarf að vera um
markmiðin og hvað gera skal.
Markmið læknis (eða annars
meðferðaraðila) og sjúklings
verða að fara saman í aðalatriðum
svo að góðar vonir séu um árang-
ur.
2. Endurhæfingaráætlun (the
planning phase). Markmið eru
sett samkvæmt endurhæfingar-
greiningunni og byggjast á henni.
Þar er tekið fram hvemig sjúkl-
ingur muni haga þjálfun sinni,
hver skuli aðstoða hann og hvem
umhverfisstuðning hann þarf til
þess að ná þeim markmiðum sem
sett eru. Markmið þurfa að vera
bæði skammtímamarkmið (t.d.
læra að vera vel til fara) og lang-
tímamarkmið (t.d. sambýli með
nokkrum félögum). Skammtíma-
markmiðin samsvara áföngum á
lengri leið. Markmið þarf að
endurmeta reglulega.
3. Framkvæmd (the intervention
phase). Hér er fyrst og fremst átt
við þjálfun á hæfni einstaklings-
ins. Oft þarf að kenna sjúklingun-
um beint ákveðin atriði sem eru
þeim nauðsynleg til þess að lifa í
ákveðnu umhverfi. Kunnáttuleysi
eða hæfnisskortur getur annað
hvort stafað af því að sjúklingur
hefur aldrei náð viðkomandi
kunnáttu eða að hann hafi misst
niður hæfni. Til kennslunnar þarf
oft bæði útskýringar, sýnikennslu
og þjálfun. Þessi vinna er ein-
staklingsbundin eins og gefur að
skilja. Val á markmiðum er eins
og fyrr segir beggja verk. Þvt er
eðlilega tekið mið af fyrra starfi,
einnig sjónarmiðum hans og
framtíðarvonum. Endurhæfingin
verður að miðast við ákveðna
persónu, oft ákveðinn stað og
stefna að skilgreindri hæfni til
lífs, starfs eða búsetu. Þurfi að
breyta umhverfisaðstæðum fyrir
viðkomandi sjúkling þarf sú hag-
ræðing að koma inn í meðan á
endurhæfingu stendur, en ekki
eftir á.
Dæmi um hæfnissvið
Oftast þarf að bæta hæfni sjúklings á
einhverju eftirtalinna sviða.
Útbúin hafa verið kennsluprógröm
fyrir hvert þeirra.
1. Samtalsleikni.
2. Allt það sem lýtur að vinnu, t.d.
að sækja um vinnu og halda vinn-
unni (vocational rehabilitation).
3. Finna heimili og halda heimili.
4. Lyfjakunnátta, lyfjaáhrif, auka-
verkanir lyfja og læra að stjóma
sjálfur eigin lyfjatöku.
5. Læra að nota tómstundir og læra
að skemmta sér, fremur en að láta
sér leiðast.
6. Sjá um sjálfan sig, þrífa sig og
umhverfi sitt.
7. Nota almenningsvagna og al-
menna þjónustu samfélagsins,
t.d. stofnanir samfélagsins, at-
vinnuráðgjöf um skatta o.þ.h.
8. Læra að matreiða.
9. Læra að annast eigin fjármál.
Fjölskyldumeðferð er óhjá-
kvæmileg
Fjölskyldumeðferð er alltaf nauðsyn-
leg í endurhæfingarvinnu ætli sjúkl-
ingur að fara heim aftur.
Sama má raunar segja ætli sjúkl-
ingur að rjúfa tengsl við fjölskylduna
eða flytja að heiman. Fjölskyldu-
meðferð leggur áherslu á:
1. Að upplýsa alla aðila um sjúk-
dóminn og hvernig hann birtist,
með það í huga að umhverfi
sjúklings henti honum sem best.
2. Upplýsa alla fjölskyldumeðlimi
um það hvernig meðferð er háttað
og hvert stefnt er. Veita þeim
tækifæri til að segja sitt álit og
hafa áhrif á endurhæfinguna.
3. Þjálfa fjölskyldumeðlimi í sam-
skiptum við sjúklinginn svo að
tilfinningalegum og öðrum þörf-
um allra fjölskyldumeðlima verði
sem best sinnt.
4. Þjálfa fjölskyldumeðlimi í að
bregðast við vandamálum sem
upp kunna að koma þannig að
sem minnst spenna sé í fjölskyld-
unni.
Fjölskyldumeðferð er að verulegu
leyti kennsla. Hún þarf oft að fara
fram á heimili sjúklinga og þannig
virðist nást mestur árangur. Mismun-
andi vinnuaðferðir eða vinnubrögð
eru til, t.d. að hittast vikulega í tíu
skipti heima hjá sjúklingi ásamt
tveim eða þrem meðferðaraðilum og
sambýlisfólki. Nýleg rannsókn sýnir
að 6% schizophren sjúklinga þurfa
endurinnlögn innan níu mánaða fari
fjölskyldumeðferðin fram heima.
Sama rannsókn sýnir að 57% sjúk-
linga þurfa að leggjast inn aftur á níu
mánaða tímabili fari fjölskyldumeð-
ferðin fram á endurhæfingardeild
(Arch General Psychiatry 1974,
Strauss og Carpenter).
Þegar talað er um umhverfi sjúkl-
ings er oft talað um lykil og skrá.
Sjúklingurinn er lykillinn en skráin
er umhverfið. Ef lykillinn passar
ekki í skrána þá þarf oft að breyta
lyklinum en það getur líka þurft að
laga skrána.
Hvar fer meðferðin fram
Sumum sjúklingum hentar hlutadvöl
á stofnun (t.d. dagvistun eða nætur-
vistun). Hlutadvöl vinnur gegn því
að sjúklingur verði háður stofnun,
læri að búa þar, gleymi heimili sínu
og lifi sig inn í sjúklingshlutverk. Á
46
LÆKNANEMINN Vms - 38. árg.