Goðasteinn - 01.06.1986, Side 13

milli Sandafjöru og Nýjabæjarfjöru: „Enn fjörumörk austasta
húsið sem þá var á Söndum og í Langa-Setberg. Meinast að Sandar
hafi þá austar og ofar staðið, sem nú eru Fornusandar, og svo hefur
frásagt Tómas Sveinsson, sem hér var lengi undir Eyjafjöllum, skýr
maður og skynsamud’
í vitnisburðarbréfi tveggja Ingibjarga um eignir Stóra-Dals og
Stóru-Merkur segir: „Ytri mörk á milli Sandafjöru og Dalsfjöru
gamla fjóss stæði á gömlu Söndum uppi á að vera í Drífanda fyrir
austan Seljaland!’ Bréfið var lagt fram í Langaness skógarskipta
process árið 1755 en talið að engu nýtt, enda án dagsetningar, ártals
og votta. Það hefur þó varla verið yngra en frá um 1600 svo sem ljóst
er af þessari greiningu fjörumarksins á milli Sanda og Dals. Orðin
„á gömlu Söndum uppi” merkja skýrlega uppi á Fornusöndum.
Framangreindar heimildir skera úr um það að Sandabær hefur
verið fluttur á seinni hluta miðalda nokkuð til útsuðurs frá gamla
bæjarstæðinu, sem þá hefur hlotið nafnið Fornusandar. Á þessu
syðra bæjarstæði stendur bærinn árið 1639, er Tómas Sveinsson
gefur vitnisburð sinn, en kominn er hann upp á Fornusanda árið
1709. Um eyðingu og tilfærslu byggðar eru til vitnis 6 bæjarrústir
á gljánni til útsuðurs frá Fornusöndum og gróin bæjarstæði eru
ofar í landinu.
Sandatorfan komst í eigu Nikulásar Magnússonar sýslumanns
Rangæinga (1727—1742), sennilega að kaupi við Hákon Hannesson
(d. 1730). Benda má á það að Benedikt afi Nikulásar var föður-
bróðir Björns föður Þrúðar á Skammbeinsstöðum. Frumbýlið
Fornusandar varð síðar arfur Guðmundar eldra Nikulássonar,
síðar bónda í Eystri-Skógum, en 15 hundruð voru seld 1746 Vil-
hjálmi Jónssyni. Komust þau síðar í eigu Þorsteins Magnússonar
sýslumanns á Móeiðarhvoli og áfram til tengdasonar hans Jóns
Jónssonar sýslumanns.
í bændatali 1733 eru skráðir 5 bændur í Sandatorfu. Býlanöfnin
eru skráð á dönsku. Guðmundur Magnússon býr á Eyder Sande,
Elísabet á Gamle Sande. Síðara býlið hlýtur að útleggjast Fornu-
sandar, fyrra býlið Eyðisandar og ætti helst að vera bærinn sem
nefndur er Stekkjartún 1709 og lá þá undir mestum áföllum af
Goðasteinn
11