Mímir - 01.02.1974, Page 31

s
ast gerður lágur moldarhaugur yfir. Hauggarð-
ar, grafklefar og brunakuml eru óþekkt hér á
landi. Líkkismr hafa verið fátíðar og sömuleiðis
steinþrær. I flestum gröfum er einn maður, því
tvíkuml eru hér fátíð.
Tvenns konar stellingar eru algengastar: Lík-
. ið liggur á bakinu með beina fætur, eða á hlið-
inni, oftast kreppt, og virðist fyrri staðan algeng-
ari. Stundum virðist hafa verið hærra undir höfði
hins framliðna. Hendur eru aldrei krosslagðar á
brjósti. Þess eru fá dæmi, að lík sitji upprétt í
gröf sinni, eins og algengt er með Svíum. Höf-
uðið snýr oftast til suðurs eða vesmrs, og rekja
menn það til kristinna áhrifa. Vera má, að
kumladysinni hafi upphaflega verið ætlað að
koma í veg fyrir, að hinn dauði gengi aftur.
Einnig kann umbúnaðinum að hafa verið stefnt
gegn „hundi og hrafni" og öðrum skógardýr-
um, sem raskað gæm grafró hins framliðna.
Hinn upprunalegi tilgangur kann þó að hafa
verið flesmm gleymdur, þótt gömlum venjum
væri fylgt. En kumladysin hefur haldizt mun
lengur en heiðinn siður, eða allt til þess tíma
er aftökur lögðust af á Islandi. Aflífaðir afbrota-
menn voru oftast dysjaðir undir grjótfargi og
þeim er leið áttu fram hjá var skylt að grýta
dysina. Þannig urðu greftrunarvenjur heiðinna
manna tákn vanvirðu og útskúfunar.
Haugféð:
Eins og áður er sagt er haugfé heizta einkenni
heiðinna grafa. Islenzk kuml eru þó yfirleitt
fátæklegri en tíðkaðist í nágrannalöndum. Flest-
ir algengir hlutir úr daglegu lífi hafa talizt
gjaldgengir sem haugfé. Vissir hlutir finnast þó
mun oftar en aðrir, og eru þessir helztir:
1) Bein hesta............................. 79
2) Spjór ................................. 47
3) Hnífar ................................ 38
4) Sörvistölur............................ 29
5) Gjarðahringjur ........................ 29
6) Brýni................................. 23
7) Axir .................................. 21
8) Kúptar nælur ........................ 21
9) Hundar .............................. 19
10) Klæðaleifar 16
11) Metaskálar og met.................... 16
12) Beizli............................... 16
13) Eldfæri ............................. 10
14) Skjaldarbólur........................ 10
Hestar í kumlum eru miklu algengari hér á
landi en á öðrum norðurlöndum. Oftast voru
hrossin heygð til fóta, og lengdu þau því gröf-
ina til muna. Aftur á móti eru bátakuml mjög
fá hér, um sex alls.
Allir þeir munir, sem upp voru taldir, eru
frá 10. öld. Undantekningar hafa aðeins fund-
izt á tveimur stöðum. Það eru nælur frá Skóg-
um í Flókadal, sem taldar eru frá fyrri hluta
9. aldar, og kúpt næla frá Syðri-Hofdölum í
Skagafirði, sem talin er frá 11. öld.
Allmargir þessara hluta finnast um allt það
svæði, sem víkingar áttu ítök í um þessar mund-
ir. En aðrir eru einkennandi fyrir einstök lönd
innan þessa svæðis. Búnaður hesta, kúptar næl-
ur, spjótsoddar, kléberg og flöguberg benda
eindregið til Noregs. Nokkrir hlutir eru vest-
rænir (frá Bretlandseyjum), svo sem þrjú brons-
ístöð, sverð og hringprjónar. En af írskum upp-
runa eru m. a. þrjár bjöllur, sem benda til hinn-
ar keltnesku kristni. Agaðsperla og beltishringja
eru hins vegar frá Frakklandi. Þá hafa fundizt
í íslenzkum kumlum og sem lausafundir all-
margir munir, sem benda til austur-norrænna
áhrifa (þ. e. frá Svíþjóð og Eystrasaltslöndum).
Mest áberandi þeirra eru döggskórnir, sem hér
eru algengari en í Noregi og Danmörku. Þeir
bera órækt vitni um samband Islendinga við
austur-norrænar þjóðir. Fjórir af sex hafa fund-
izt vestanlands.
Beinin:
Prófessor Jón Steffensen hefur gert lengdarmæl-
ingar á 39 kumla-beinagrindum. Hann kemst
að þeirri niðurstöðu, að meðalhæð karla hafi á
þessum tíma verið 172.3 sm, en kvenna 161.2
sm. Þessi líkamshæð bendir til þess, aðlandnáms-
31