Mímir - 01.02.1974, Blaðsíða 32

menn hafi búið við allgóð kjör, eða svipað og
var um síðustu aldamót. Þá hefur prófessor Jón
mælt hauskúpur úr kumlum. Norðvestur-ev-
rópskir hausar frá þessum tíma falla í tvo flokka,
sem kalla má skammhöfða og langhöfða. Hinir
fyrrnefndu finnast á Islandi, Bretlandi, Irlandi,
og í Vestur-Noregi, en langhöfðarnir í Norður-
Noregi, Svíþjóð og Danmörku. Utbreiðsla þessi
fellur saman við útbreiðslu blóðflokka í þess-
um löndum. A svæði skammhöfða ríkir O-
flokkurinn (yfir 65%), en A-flokkur á hinu.
Hvar og hvernig kuml finnast:
Af meðfylgjandi korti er auðsætt, að skipting
kumlfunda er mjög misjöfn eftir landshlutum.
Nú hafa fundizt alls 146 kuml eða kumlateigar
með leifum 294 manna. Skiptast grafirnar í 96
einstök kuml og 50 kaumlateiga. Tveir stærstu
kumlateigar landsins eru í Svarfaðardalshreppi.
Flestar grafanna hafa fundizt á mið-norður-
landi, suðurlandsundirlendi, og á Héraði. Þessi
misskipting hefur verið skýrð þannig, að áhrifa
uppblásturs og framkvæmda gæti meira á sum-
um svæðum en öðrum. Aðeins 9 hinna 146
fundarstaða eru kunnir vegna beinna rannsókna.
Hinir hafa allir fundizt fyrir tilverknað náttúru-
afla eða framkvæmda, svo sem vegagerðar.
Mest kveður að áhrifum uppblástursins, enda
hafa um 40% allra kumla komið í ljós af
þeim völdum.
Eins og vænta má eru kuml, sem veðrazt
hefur ofan af, mjög illa leikin, og verður lítið
af þeim ráðið. Mest kveður að uppblæstri á
öskufalls- og foksandssvæðum suður- og austur-
lands, enda eru flest kuml í þeim héruðum af
þessum toga. Aftur á móti hafa margir hinna
fornu legstaða á norðurlandi fundizt við vega-
gerð.
Athyglisvert er, hve fá kuml hafa fundizt á
vesturlandi, aðeins 14 á svæðinu vestan Ölfusár
og Hrútafjarðar, og við nánari athugun kemur
í ljós, að þau eru hvert öðru fátæklegra. Upp-
blásturs gætir lítt vestanlands. Hins vegar hef-
ur vegagerð og annað jarðrask verið mikið á
þeim stöðum, sem vænta mætti kumlafunda. Því
hlýtur sú spurning að vakna, hvort ekki sé raun-
verulegur munur á kumlafjölda milli landshluta.
Flestir kumlafundir eru kenndir við nöfn
þeirra jarða, er þeir hafa fundizt á (t. d. Kropp-
ur, Vindbelgur), en mannabein, er upp koma á
afréttum, eru kennd við önnur örnefni (Alaugar-
ey, Hámundarstaðaháls).
Niðurlag:
Af því, sem hér hefur verið lýst, má draga ýmsar
ályktanir:
1) Greinilegt er, að landnám hófst hér í lok
9. aldar eða byrjun hinnar 10. Kumlféð er nær
undantekningarlaust frá þessu tímabili, sem er
órækari sönnun en nokkrar ritaðar heimildir.
Þá hafa ýmsar menjar fyrstu landnámsmar aa
verið aldursgreindar með öskulögum (t. d. „bær
Ingólfs” í Reykjavík).
2) Grafsiðir þessara manna líkjast mjög því,
sem gerðist á Norðurlöndum á 10. öld. Einkan-
lega svipar gröfunum til þeirra norsku, og
þætti engin þeirra framandleg, ef hún hefði
fundizt þar. Megnið af grafgóssinu virðist einn-
ig þaðan komið. Þá renna beinarannsóknir
frekari stoðum undir vestur-norskan og/eða
vestrænan uppruna landnámsmanna.
3) Haugfé og frágangur kumla benda ein-
dregið til heiðins siðar. Það mun ekki samræm-
ast kristnum hugmyndum að leggja það í grafir
manna, sem mölur og ryð fá grandað.
4) Aldur þeirra hluta, sem í kumlum finnast,
sannar einnig, að kristni komst á um mót 10.
og 11. aldar. Aðeins einn 11. aldar gripur hefur
komið upp úr hérlendu kumli.
5) Itök heiðni virðast hafa verið minni á
Islandi en víða annars staðar. Nokkur atriði
benda til þessa: (a) Mjög er algengt, að höfuð
kumlnáa snúi til suðurs eða suðvesturs. (b) Tals-
vert virðist hafa verið af djúpum (allt að 1.25
sm), ferhyrndum gröfum. (c) Fábreytni graf-
góssins kann að stafa af áhrifum kristni fremur
en af fátækt. (d) Brunakuml voru afar algeng
á hinum norðurlöndunum, en hafa aldrei fundizt
á Islandi. Kristnin tók þegar í upphafi fyrir all-
ar líkbrennslur.
32