Mímir - 01.06.2007, Side 13

þeirra er ekki alltaf eins góð. Sjaldnast er það
tekið fram í handritunum hvar, hvenær og fyr-
ir hvern þau voru rituð, né heldur hver skrifari
þeirra er. Þess vegna eru rannsóknir á máli og
skrift handritanna mikilvægar. Meira er vitað
um fornbréfm, en oftast er þess getið í bréfun-
um hvar og hvenær þau eru skrifuð. Þó vitum
við ekki hvar uppskriftir voru gerðar.
Lokhljóðun [v] á eftir /og r hefur lengi ver-
ið talin tengjast Norður- og Vesturlandi þrátt
fyrir litlar rannsóknir á breytingunni. Sú stað-
reynd að flestöll þau handrit og bréf, sem hafa
verið staðsett og geyma þetta skriftareinkenni,
em einmitt frá Vestur- og Norðurlandi ýtir enn
frekar undir þessar kenningar. Það segir okkur
að minnsta kosti það að þetta mállýskuafbrigði
þekktist í þessum landshlutum þótt við getum
ekki útilokað að það hafi þekkst víðar á land-
inu. Hljóðbreytingin er talin koma upp á Vest-
urlandi og breiðast þaðan til norðurs en einnig
er hugsanlegt að hún eigi uppmna sinn á Norð-
urlandi. Rúmlega helmingur allra ritanna sem
slcoðuð vom og hafa ritháttinn Ib/rb í stað Iflrf
koma frá Norðurlandi, eða að minnsta kosti
þrjátíu þeirra. Þá eru níu rit frá Vestijörðum og
fimm frá Vesturlandi. Aðeins eitt bréf var að
finna frá Suðurlandi, DI3, nr. 593, frá 1407,
en frumrit þess var ritað í Barðastrandarsýslu.
6. Eðli hljóðbreytingarinnar
Ekki er vitað með vissu hvaða hljóðgildi radd-
að afbrigði /f/ hafði í fornu máli. Það hefur
annað hvort verið tannvaramælt [v] eða tvívara-
mælt [fi] en varð mállýsku- og tímabundið að
lokhljóði (Kristján Árnason 2005:351). Ásgeir
Blöndal Magnússon (1959:18-19) segir lok-
hljóðunina stórum skiljanlegri ef raddað af-
brigði /f/ hefur verið tvívaramælt, og þá sér-
staklega á eftir / og r. Þá væri gert ráð fyrir því
að [lp] og [rp] með tvívaramæltu lokhljóði sé
runnið frá [lfl] og [rfi] með tvívaramæltu öng-
hljóði. Þá ættu orð með upphaflegt Iw eða rw í
stofni (þ.e. hálfsérhljóðið w) ekki að hafa feng-
ið lblrb-í.ramburð. Hann bendir á að manns-
nafnið Narfi sé að vísu oft ritað með b, en sumir
telja það komið af *narwan. Ásgeir segir það
hins vegar óvíst og koma illa saman við stofn-
sérhljóð orðsins í íslensku. I Islenskri orðsifjabók
segir Ásgeir (1995:659) uppruna orðsins Narfi
eklti fullljósan en líldegt sé að upphaflegt stofn-
hljóð hafi fremur verið -rw en -rb. Einnig er
athyglisvert að þgf. orðsins mjöl í AM 655
XXVII 4to er „miolfi“ (mjglvi). Þar er upp-
runalegt w í stofni, enda kemur breytingin ekki
fram í því. Onnur wa- og wö-stofna orð, svo
sem _/þ/r (þf.et.kk. fQlvan, nf.ft.kk. fQÍvir,
þf.ft.kk. fQlva, nf.ft.kvk. fQlvar), bQl (þgf.et.
bQÍvi, ef.ft. bQlva), fjQr (þgf.et. jjQrvi, ef.ft.
fjQrva), gQrr (þf.et.kk. gQrvan, nf.ft.kk. gQrvir,
þf.ft.kk. gQrva, nf.ft.kvk. gQrvar), hjQrr (þgf.et.
hjQrvi, nf.ft. hjQrvar, þf.ft. hjQrva), smjQr
(þgf.et. smjQrvi, ef.ft. smjQrva), spQrr (þgf.et.
spQrvi, nf.ft. spQrvar, þf.ft. spQrva), Ql (þgf.et.
qIví, ef.ft. Qlva), Qr (ef.et. Qrvar) o.fl., finnast
ekki með lokhljóði.
Þegar dæmasafnið er skoðað má sjá að eng-
in þeirra orða sem sýna merki breytingarinnar
hafa upphaflegt w í stofni, þegar frá er talið orð-
ið Narfi. Flest orðanna hafa upprunalegt b eða f
í stofni skv. Islenskri orðsifabók Asgeirs Blöndals
Magnússonar (1995) og nokkur orðanna eru
tökuorð. Uppruni níu orða er óljós en uppruna-
leg stofnhljóð þeirra eru ýmist b,f eða p.
Þrjú dæmi fundust þar sem þróunin virðist
vera f > b > p. Þessi orð eru „landfkylpi“ úr AM
655 XXVII 4to frá um 1300 eða litlu síðar,
„Svarpadar dal“ úr AM 111 8vo frá um 1600
og „Orp“ úr orðabók Guðmundar Andréssonar,
Lexicon Islandicum, frá miðri sautjándu öld. Þá
er að finna orðin „gilbrur“ og „gilprur“, sem
upphaflega höfðuyí stofni, í orðabók Björns
Halldórssonar frá síðari hluta átjándu aldar.
Ásgeir Blöndal Magnússon (1959:23-24) telur
þessa þróun hafa orðið þegar Iblrb-framburð-
urinn var að hverfa. Þá hafi Ifrf-framburður-
11