Mímir - 01.06.2007, Blaðsíða 36

um hönd móður stúlkunnar og er það hin
óvænta túlkun á orðum mannsins.
Margræðni (e. ambiguity) er því einn af
lykilþáttum brandara. Margræðni á sér stað
þegar setning eða setningarhluti hefur eina
merkingu á yfirborðinu og aðra á öðru sviði
(Ritchie 2004:40). Þetta þýðir að brandarinn
hefur í raun tvö túlkunarsvið, hið yfirborðslega
og það sem væri hægt að kalla „aðra merkingu"
textans. Oft er það sú túlkun sem síst er búist
við sem verður lokaniðurstaða brandarans:
(2) Kennarinn: „Vitið þið, börnin góð, að á hverri
mínútu er kona að fæða barn?“
Lísa: „Aumingja konan!“
{Bestu barnabrandarnir — meira til 1997:24)
Orðalag brandara (2) er af ásettu ráði margrætt
svo að báðar túlkanirnar eigi rétt á sér. Brand-
arinn slær í gegn því að sú túlkun sem er duld-
ari er dregin fram á óvæntan hátt. Fyndni
brandarans kemur í ljós í slagyrðinu í lokin. Þar
ríkir spenna milli þess sem vænst er og þess sem
raunverulega gerist. Hin tvöfalda merking af-
vegaleiðir viðtakandann en birtir svo rétta túlk-
un í slagyrðinu í lokin (Ross 1998:7).
2. Flokkun brandara
2.1 Sögubrandarar og tungumálsbrandarar
Erfitt getur reynst að skilgreina brandara og
uppbyggingu þeirra. Þeir sem byggja á kynn-
ingu, þróun vandamáls og útkomu í lokin, sbr.
Chiaro 1992, eru líklega þeir brandarar sem kalla
má sögubrandara (e. referentialjokes). Eins og
nafnið gefur til kynna eru margir þeirra byggðir
upp eins og sögur. Þar er atburðarásin megin-
atriði. Slíkir brandarar eru fremur langir og í
þeim gefst rúm til að kynna aðstæður, eins og
Chiaro ræðir um. Sögubrandarar tilheyra annarri
af tveimur megingreinum brandara en hin
greinin em tungumálsbrandarar (e. verbaljokes).
Hægt væri að kalla sögubrandara skemmti-
sögur því að í raun eiga þeir meira sameiginlegt
með sögum en tungumálsbrandararnir sem
hverfast um tungumálið og meðferð þess.
Dæmi um sögubrandara er (3), þar sem persón-
ur eru kynntar í réttri röð og samtal milli Ein-
steins og þriggja manna er aðalatriðið:
(3) Hinn kunni gáfumaður og eðlisfræðingur Al-
bert Einstein var eitt sinn sem oftar á göngu að
kvöldlagi og mætti þá manni er hann gaf sig á
tal við.
„Hvaða greindarvísitölu ert þú með?“ spurði
Einstein.
„Eg er með 220,“ svaraði maðurinn.
„Fínt,“ sagði Einstein, „þá getum við rætt um
tilgang lífsins, klofningu atóma, gagnsemi
kjarnorku og sitthvað fleira skemmtilegt."
Er þeir höfðu rætt saman um stund hélt Ein-
stein áfram ferð sinni. Brátt mætti hann öðrum
manni og spyr sem fyrr um greindarvísitöluna.
„Eg er með 165,“ svaraði maðurinn.
„Agætt, þá getum við rætt um pólitík," sagði
Einstein.
Eftir dágott spjall hélt Einstein áfram göngu
sinni og mætir þá þriðja manninum.
„Hver er greindarvísitala þín?“spyr Einstein.
„Uff! 97 held ég,“ stynur mannræfillinn.
Þá klappaði Einstein á kollinn á honum og sagði:
„Alltaf í boltanum, er það ekki?“
(Bestu barnabrandararnir — brjálað jjör 1998:29)
Þegar greint er á milli sögubrandara og tungu-
málsbrandara er mikilvægt að hafa í huga að
sögubrandara er aðeins hægt að lesa á einn hátt.
Þetta eru textar sem eru fyndnir eins og þeir
koma fyrir og krefjast þess ekki að viðtakandi
hugsi um aðra merkingu orða og setninga ef
miðað er við hina þröngu skilgreiningu á tungu-
málsbröndurum sem felur í sér tvær merkingar
orða og setninga. Merking orðanna í sögubrönd-
urum er aðeins á einu sviði, á því sviði sem
liggur á yfirborðinu og er augljós hverjum við-
takanda, sbr. brandara (3).
Tungumálsbrandarar eru hin megingrein
brandara. Þessir brandarar eru frekar stuttir, oft
aðeins tvær til þrjár línur. Texti tungumáls-
34