Mímir - 01.06.2007, Blaðsíða 43

lið á borð við \fiskunum\. En við það myndi
þessi brandari missa fyndni sína og hætta að
vera brandari. Hér má nefna að slík setningar-
leg tvíræðni getur fyrirfundist í setningu án þess
að þess að hún verði hið minnsta fyndin fyrir
vikið, sbr. (17):
(17) Jón bað Maríu að þvo sér.
Það fer ekki á milli mála að þessi setning er tví-
ræð þó að tvíræðnin feli ekki í sér færslu liða.
Afturbeygða fornafnið \sér\ getur hér bæði átt
við Jón og Maríu. En þrátt fyrir það er ekki
hægt að segja að þetta sé brandari. Þessi setn-
ing hefur eðlilega orðaröð og engar færslur hafa
heldur átt sér stað í henni.
3. Niðurstöður og lokaorð
A íslenskri tungu hefur enn sem komið er ekki
verið fjallað að ráði um brandara út frá mál-
fræðilegu sjónarmiði. Talsvert hefur þó verið
skrifað um þessa sýn á brandara á erlendum
tungum, sérstaklega á ensku.
Ohætt er að fullyrða að brandarar skiptist í
sögubrandara og tungumálsbrandara eftir eðli
sínu og útliti. Helsta atriðið sem skilur að
tungumálsbrandara og sögubrandara er mögu-
leikinn á þýðingu á önnur tungumál. Undan-
tekningarlítið er hægt að þýða sögubrandara en
oft reynist torveldara að þýða tungumálsbrand-
ara. Vikið var að hugmyndum Attardos o.fl.
sem töldu að með því að skipta út orði í slagyrði
mætti ákvarða hvort brandari væri sögubrand-
ari eða tungumálsbrandari þar sem einungis
sögubrandarar héldust fyndnir ef slagyrðinu
væri breytt. Tungumálsbrandararnir reyndust
því öllu áhugaverðari flokkur að fást við vegna
þessara takmarka. Því má gera því skóna að ein-
hver hluti tungumálsbrandara sé frumsaminn
en ekki þýddur og staðfærður úr erlendum
tungumálum. Það er í raun efni í aðra athugun.
Sú undirgrein tungumálsbrandara sem lýtur
að tvíræðri merkingu í kerfisbyggingu setninga
er e.t.v. einna áhugaverðust. Dæmi um slíka
brandara reyndust ekki mörg og í rannsókn
Attardos o.fl. (1994) voru aðeins 5% allra
brandara setningarlega tvíræð. Helstu niður-
stöður úr þeirri athugun voru þær að svo virð-
ist sem setningafræðin, þ.e. kerfisbyggingin og
framsetning slíkra brandara, hjálpi til við túlk-
un á tvíræðan máta. Þegar t.d. fráfærslu er beitt
er ýtt undir tvíræða merkingu sem myndi alls
ekki vera eins áberandi í venjulegri og eðlilegri
orðaröð setningarinnar. Einnig reyndust setn-
ingarlegir brandarar vera auðveldari þegar kom
að þýðingum á önnur mál því tvíræðni þeirra
bjó í kerfisbundnu formi setningarinnar frekar
en í einstökum orðum eins og í tilviki orða-
safnsbrandaranna.
Flestir hinna íslensku setningarlegu brand-
ara tilheyra þeim flokki sem byggði á tvíræðni
í tilvísunarsetningum. Flest dæmin sem til voru
verða þó að teljast gömul og bækurnar þar sem
þá er að finna eru frá fyrri hluta síðustu aldar.
Hins vegar er hina brandarana að finna jöfnum
höndum í bókum, eldri og yngri, sem og á net-
inu sem verða að teljast nýlegustu heimildirnar.
Dæmi fundust um tvíræðni í forsetningarliðum
bæði á íslensku og ensku og rennir það stoðum
undir þá kenningu að með nægilega stóm heild-
arsafni megi ef til vill finna meiri líkindi með
íslenskri setningarlegri tvíræðni og erlendri en
niðurstöðurnar bentu til í þessari athugun.
41