Mímir - 01.06.2007, Blaðsíða 41

2.4.2 Tvíræðni í formgerð
Sjá má af (12) hér að ofan að setningarleg tví-
ræðni byggist á ákveðinni túlkun sem kemur
fram í formgerð setningarinnar. I slíkum skrýtl-
um er forsetningarliðurinn oft tvíræður því að
setningarliðurinn sem stendur næst á eftir á alls
ekki við, sbr. (12b) þar sem forsetningarliður-
inn \in mypyjamas\ virðist eiga við nafnliðinn I
(l.pfn. og frumlag setningarinnar) en ekki við
[a huge lion\ þar sem hann er þó staðsettur. Af
staðsetningunni leiðir tvíræðnin. Brandarar sem
fela í sér setningarlega tvíræðni eru af mörgum
toga eins og sjá má af (13):
(13a) Ágætur harðfiskur til sölu hjá undirrituðum
sem hefur legið uppi á lofti í allan vetur og
síðan verið lúbarinn með sleggju.
(Halldór Pjetursson 1987:18)
Tvíræðnin í formgerð þessa brandara er af svip-
uðum toga og í (10) og (11). Hér getur tilvís-
unarsetningin [sem hefur legið uppi á lofti í allan
vetur og síðan verið lúbarinn með sleggju\ átt við
frumlag setningarinnar sem er [ágætur harðfisk-
ur\. Það væri röklegri túlkunin en einnig mætti
tengja aukasetninguna nafnliðnum sem situr í
andlagssætinu, [undirrituðum], sem gerir setn-
inguna óneitanlega tvíræða. Hér má einnig
benda á að með umorðun setningarinnar er
hægt að koma í veg fyrir þessa tvíræðni, sbr.
dæmi (12c) að framan:
(13b) ÁgÆtur harðfiskur [sem hefur legið uppi á
lofti í allan vetur og síðan verið lúbarinn
með sleggju] til sölu hjá undirrituðum.
Hér hefur tilvísunarsetningin [sem hefurlegið uppi
á lofti í allan vetur og síðan verið lúbarinn með
sleggju\, sem stóð með andlaginu undirrituðum í
(13a), verið færð að frumlaginu í (13b) [ágætur
harðfiskur\. Slík færsla er kölluð fráfærsla (e.
extraposition) og er ‘hægri færsla’. Hún felur með-
al annars í sér að hengja slíkar aukasetningar eða
andlagssetningar eins og í (10) hægra megin á liði
(Höskuldur Þráinsson 1999:212-213).
2.4.3 Þýðing á annað tungumál
Brandarar sem byggjast á setningarlegri tví-
ræðni eru líklega eina tegund tungumálsbrand-
ara sem hægt væri að þýða á önnur tungumál.
Oftar en ekki er það orðaröðin og tengsl orð-
anna innbyrðis í setningunni sem eru margræð
á einhvern hátt í erlendum tungumálum, t.d.
ensku eða dönsku. (14) er dæmi um tvíræðni
sem er ekki orðasafnsbundin en hefur þó aðra
kerfisuppbyggingu en þau dæmi um setningar-
lega tvíræðni sem hér hafa verið tekin fyrir. (14)
tilheyrir þó setningarlegri tvíræðni vegna þess
að tvíræðnin er kerfisbundin og byggir á eigin-
leikum töluorða sem oft má túlka tvírætt:
(14a) „Mig svimar venjulega af einum snafsi.“
„Er það mögulegt?“
,Já, það er venjulega sá áttundi.“
(Glettur 1943:57)
Hér má sjá að slagyrðið í þessari skrýtlu er einn
snafs. Hin augljósari túlkun er að mælandann
svimi strax við fyrsta sopa af víni. En þegar hann
segir þennan snafs vera þann áttunda kemur hin
óvæntari túlkun í ljós, þ.e. að þessi eini snafs sé
sá áttundi í röðinni og hann hefur því sennilega
innbyrt sjö aðra og þess vegna svimar hann.
Ef við skoðum (14) nánar í tengslum við
þýðingu á önnur tungumál sjáum við að í þessu
tilviki er ekki svo flókið að þýða brandarann:
(14b) „I feel dizzy after one brandy.“ ens.
„Is that possible?“
„Yes, it is usually the eigth one.“
(14c) „Jeg svimler altid efter én snaps.“ dan.
„Er det virkeligt?“
,Ja, det plejer at være den ottende."
Það er augljóst að hvorki í brandara (14b) né
(14c) hefur merkingin farið forgörðum. Þessar
þýddu skrýtlur standa alveg fyrir sínu.
2.4.4 Flokkar setningarlegrar tvíræðni í íslensk-
um bröndurum
Ef flokka á setningarlegu brandarana falla
flestir þeirra undir tvíræðni í tilvísunarsetning-
39