Mímir - 01.06.2007, Blaðsíða 37

brandara snýst um eina aðalhugmynd þar sem
slagyrðið er lokahnykkurinn; orðaleikurinn
sem á sér stað milli tveggja merkinga í textan-
um er meginþátturinn. Þess vegna missa þeir
oft marks sé slagyrðinu breytt. Það verður að
vera textabrot sem hægt er að túlka á að
minnsta kosti tvo vegu. Ef hann er ekki marg-
ræður eða of miklar útskýringar fylgja slagyrð-
inu er hætta á að brandarinn hætti að vera
fyndinn. Sem dæmi um þetta má skoða þenn-
an brandara:
(4) Kona kom hlaupandi inn í járnvöruverslun og
sagði óðamála:
„Eg ætla að kaupa músagildru — viltu vera
fljótur að afgreiða mig — ég þarf að ná strætó.“
„Þar fór í verra,“ stundi afgreiðslumaðurinn,
„ég er hræddur um að ég eigi þær ekki svo stórar.“
(Bestu barnabrandarnir — brjálaðjjör 1998:14)
Hér er slagyrðið tvenns konar túlkun á merk-
ingu setningarinnar \égpmfað nástrœtó]. Kon-
an er að flýta sér svo að hún nái strætisvagn-
inum en afgreiðslumaðurinn heldur að hún vilji
fá svo stóra músagildru að hún geti fangað
strætisvagn í hana. Hins vegar væri textinn alls
ekkert fyndinn ef þessi ítarlega útskýring væri
hluti af honum. Einnig myndi brandarinn falla
um sjálfan sig ef konan hefði orðað setninguna
öðruvísi, t.d. [égþarf að ná fari með strætó\.
Auðsjáanlegt er að þekking lesanda á málinu
verður að vera töluverð til að þessi leikur með
túlkun og merkingu komist til skila og veki ein-
hver viðbrögð hjá honum. Hann verður að gera
sér grein fyrir því að orðið eða setningin í slag-
yrðinu getur haft tvær eða fleiri merkingar.
2.2 Aðpýða brandara yfir á annað tungumál
Grundvallarmunurinn á sögubröndurum og
tungumálsbröndurum felst í því hvort hægt er
að þýða þá auðveldlega á önnur tungumál. Oft
er þessi þáttur eini möguleikinn sem getur gef-
ið til kynna hvorum flokknum brandari tilheyrir.
Hversu sundurlaus sem flokkur sögubrand-
ara getur virst reynist vandkvæðalaust að þýða
slíka brandara á önnur tungumál.
Á þessari staðreynd byggja Attardo o.fl.
(1994) einmitt aðferð til að prófa hvort brand-
ari sé sögubrandari eða tungumálsbrandari. Þau
telja að ef hægt sé að skipta út orðum eða breyta
orðaröðinni í slagyrðinu án þess að brandarinn
missi marks, þá sé fullvíst að brandarinn sé
sögubrandari. Fyndni brandarans myndi því síð-
ur en svo fara til spillis við þessar breytingar.
Hins vegar væri hægt að taka dæmi um
brandara sem ómögulegt er að þýða á önnur
tungumál, sbr. (5), þar sem tvíræðni orðsins
græjur er lykilatriði. Efni brandarans bendir til
styttinga og uppnefna á þjóðernum. Það er
einungis í þessu samhengi við orðið \Tæjur\ sem
[græjur\ verður fyndið og tvírætt en að öllu jöfnu
er það notað yfir hvers konar búnað eða dót:
(5) „Ef Tælendingar eru kaUaðir Tæjur, eru Græn-
lendingar þá kallaðir Græjur?“3
Dæmi um það þegar þýðing á brandara úr
ensku á íslensku hefur farið úr skorðum og eitt-
hvað misferst væri (6):
(6) a. What happened to the terrorist who tried
to blow up a bus?
He burned his lips on the exhaust pipe.
(Kingsbury 2005)
b. Hvað kom fyrir Hafnfirðinginn sem reyndi
að blása upp og sprengja strætisvagn?
Hann brenndi varirnar á púströrinu.
(.Djókbók 1996:65)
I (6) má sjá þá eiginleika orðs, hér sagnorðs,
sem hægt er að þýða á önnur tungumál. Hér
getur sögnin blow up í (6a) bæði staðið fyrir
blása upp og sprengja. Islenska sögnin blása upp
í (6b) nær hins vegar ekki yfir þessar tvær túlk-
anir og þess vegna er brandarinn í (6b) ekki tví-
ræður á sama einfalda hátt og (6a) því að í
honum þarf að segja blása upp ogsprengja í stað
3 Þennan brandara heyrði ég í samræðum og er hann
hafður eftir 8 ára gömlum grunnskólanema.
35